Print

GS Nguyễn Ngọc Bích từ trần, một thư viện vừa cháy

Từ Thức

Tin anh Nguyễn Ngọc Bích từ trần khiến bạn bè của anh- rất đông- sững sờ. Một người gần 80 tuổi thọ (anh sinh năm 1937) ra đi là chuyện thường tình, một tin buồn, như một tin buồn đến hàng tuần, hàng tháng. Sinh, bệnh, lão tử là lẽ trời. Nhưng tin anh Bích ra đi khiến người ta bàng hoàng, bởi vì anh là người lúc nào cũng hăng say hoạt động, lúc nào cũng tươi cười, lúc nào cũng lạc quan, lúc nào cũng ân cần, khiến người ta nghĩ anh sẽ không bao giờ ra đi, hay sẽ là người cuối cùng ra đi. Người ta không tin chuyện anh ra đi, bởi vì không muốn tin, bởi vì hy vọng đó chỉ là tin đồn vô căn cứ.

nguyen ngoc bich
(Ảnh: Uyên Nguyên/NV)

Anh Bích ra đi thảnh thơi như anh đã đến, đã sống. Trên máy bay từ Washington D.C đi họp về biển Đông ở Phi Luật Tân, ngày 03 tháng Ba, anh thấy mệt, nằm nghỉ, 15 phút sau ra đi, vĩnh viễn. Một người bạn nói nghe tin anh mất thật buồn, nhưng nghĩ lại, thấy cũng an ủi, anh ra đi không đau đớn, bên cạnh chị Bích, người vợ cũng là người bạn đồng hành, đồng chí , là một cái chết rất thảnh thơi . Cũng như Molière chết trên sân khấu, anh Bích ra đi trên đường hoạt động. ( Sự thực, chuyện Molière chết trên sân khấu chỉ là huyền thoại , ông ta chết trên giường, ngon lành.) Anh Bích ra đi trên đường hoạt động, chắc anh cũng không mong một cách ra đi đẹp hơn. Tôi vẫn nói dỡn: anh là "người cứu nước full time". Một người ăn cơm nhà, vác ngà voi không ngừng, không nghỉ, không biết mệt. Có những người Việt chỉ túi bụi làm giầu, hì hục đuổi dollars, chuyện đất nước phó mặc thiên hạ; có những người cứu nước cuối tuần, có người tham gia việc nước năm thì mười họa, cho khỏi áy náy ; anh thuộc thiểu số những người suốt ngày, suốt năm chỉ lo chuyện chung. Có người hoạt động vì háo danh, ham quyền, anh hoạt động vì là chuyện phải làm, không thể chắp tay đứng nhìn. Không chờ đơị gì, không trông mong gì . Có người gọi anh là "Mister Yes", anh nghe, cười xoà, vui vẻ. Mister Yes vì anh không biết từ chối, ai nhờ làm gì anh cũng nhận, công việc gì khó khăn người ta đổ lên vai, anh cũng vác. Chữ NO không có trong tự điển của giáo sư Bích. Mấy năm trước, một nhóm anh em muốn giúp một nữ sinh trong nước, nổi tiếng vì bị nhà nước đày đọa chỉ vì có lòng với đất nước. Chuyện đầu tiên là giúp cô học Anh ngữ qua điện thoại. Ai lo được chuyện đó ? Tiện nhất là trao cho một ông đã bận bù đầu là ông Bích. Anh và chị vui vẻ nhận, lo chu đáo, thỉnh thoảng báo cáo anh em về kết quả của việc làm.

Anh Bích là một người ôm đồm nhiều chuyện, vì anh thiện chí cùng mình, nhưng cũng vì anh có nhiều tài. Anh là trí thức, nhà ngoại giao, nhà giáo, nhà báo, nhà nghiên cứu và học giả. Nhà báo, anh là Tổng Giám Đốc cuối cùng của Việt Nam Thông Tấn Xã của Việt Nam Cộng Hoà, cựu giám đốc chương trình Việt ngữ của đài RFA ở Hoa Kỳ. Nhà giáo, anh đã cùng chị Hợi, người bạn đời của anh, về VN mở Viện Đại học Cửu Long (1972). Trí thức, anh tốt nghiệp Princeton, thông thạo Pháp ngữ (học trường Pháp Chasseloup Laubat), Anh ngữ ; biết nói tiếng Nhật. Một lần, đi gặp dân biểu Đức ở Berlin để vận động cho dân quyền ở VN, Anh đứng dậy phát biểu. Tôi nghĩ anh sẽ nói tiếng Anh, hay tiếng Việt để anh em địa phương dịch , nhưng anh nói tiếng Đức. Anh có trình độ cao về chữ Hán chữ Nôm. Anh học tiếng Tây ban Nha ở Madrid, học tiếng Nga, tiếng Tầu. Ngôn ngữ nào anh cũng thông thạo. Nhất là ngôn ngữ , văn hoá Việt. Đó không phải là chuyện đương nhiên, vì có nhiều vị thông thạo văn hoá Tây, Tầu nhưng văn hoá dân tộc thì mù tịt. Thỉnh thoảng nhận được cái mails của anh, nói câu thơ đó cậu chép sai, chữ đó phải viết g, không phải d, y thay vì i.. Anh là một cuốn tự điển biết đi , cái gì cũng biết . Và biết tới nơi tới chốn. Théc méc chuyện gì, chỉ việc tra tự điển sống là ông Bích. Ngạn ngữ Phi Châu: "mỗi lần một người già từ trần là một thư viện bị cháy". Trên chuyến máy bay TK086 Washington DC-Manila, hai ba cái thư viện, trong 15 phút, trở thành tro bụi.

Một chiến sĩ văn hóa
Là học giả, anh đã nghiên cứu, viết báo, viết sách, thuyết trình về đủ mọi đề tài. Anh là học giả thứ thiệt, cuả lạ ở VN, bên cạnh những học giả giả, trí thức cà chớn, nhan nhản trong xã hội Việt Nam, trong nước cũng như hải ngoại. Với người Việt, trở thành học giả dễ hơn trở thành thợ hớt tóc, hay đầu bếp biết nấu sườn xào chua ngọt. Chỉ cần thuổng vài trang nơi này, cầm nhầm vài đoạn nơi kia, in một cuốn sách tào lao, vô thưởng vô phạt là một sớm một chiều vỗ ngực trở thành học giả.
Anh là tác giả nhiều cuốn sách bằng Anh ngữ, Việt ngữ. Anh chị chủ trương nhà xuất bản miền Đông Hoa kỳ cùng với chị Trương Anh Thụy, in sách của tác giả trong cũng như ngoài nước. Anh dịch thơ Việt Nam ( thí dụ thơ Nguyễn Chí Thiện ) ra Anh Ngữ, dịch thơ ngoại quốc, kể cả một kho tàng văn hoá xa lạ với người VN là thơ Iran sang Việt Ngữ. Anh là cái cầu bắc giữa những dòng văn hoá. Anh viết North VN: Backtracking on socialism (1975)để người ngoại quốc hiểu thực chất chiến tranh VN. Anh viết A Thousand years of Vietnamese Poetry (Knopf.NY 1975) , xuất bản War and Exil: A Vietnamese Anthology (1969), in sách về văn hoá Việt, kiến trúc Việt, hội hoạ Thái Tuấn, nghệ thuật chụp hình Trần Cao Lĩnh, về chữ Nôm, để người ngoại quốc và giới trẻ Việt sinh ở hải ngoại thấy VN không phải chỉ là một bãi chiến trường. VN không phải chỉ là phở và chả giò. Anh dịch sách báo ngoại quốc ,muốn người Việt mở mang kiến thức, đón nhận tinh hoa văn hoá của thế giới. Vì ý thức rằng muốn xây dựng đất nước, phải nâng cao dân trí. Phát triển văn hoá là bám vào rễ để vươn ra.

Anh Bích là một người hoạt động chính trị, vì đó là bổn phận một người dân trong một giai đoạn cực kỳ đen tối của đất nước, nhưng ý thức được vai trò vô cùng quan trọng của văn hoá. Một người như vậy cực hiếm, và rất cần cho VN. Vì thường thường, những người hoạt động ít có ý thức văn hoá, những người làm văn hoá có thói quen ngồi trong tháp ngà, nhiều khi vì lười, hay vì nhát. André Malraux nói ông ta đã gặp nhiều lãnh tụ, nhưng hai người ông ta nể nhất là Chu Ân Lai và Nerhu, vì họ là những nhà chính trị nhưng có văn hoá . Nói chuyện chính trị với họ khác hẳn nói với những người khác. Khác với những người chỉ hùng hổ chống Cộng bằng miệng, quá khích, thiển cận (những người càng chống, Cộng Sản càng mạnh) hay những người chỉ lo chuyện xa vời, nhắm mắt trước thực tế, anh Bích hoạt động tích cực, tả xung hữu đột, nhiều khi đơn thương độc mã, nhưng luôn luôn đóng góp vào việc xây dựng nền móng cho một xã hội lành mạnh, bởi vì không thể nào có một đất nước phú cường nếu không có một văn hoá tốt đẹp. Anh tổ chức hội nghi về biển Đông với nhóm Voice và Họp mặt Dân Chủ, gõ cửa báo chí và chính trị gia Hoa kỳ, báo động về vi phạm nhân quyền ở VN, tiếp tay với nhóm Lao Động Việt, để giúp nhân công Việt Nam bị bán ra ngoài hay bị đàn áp ở VN. Ai cần tiếp tay, ới một tiếng, có ông Bích.
Anh muốn bắc cầu, lấp hố. Giữa người Việt và người ngoại quốc là những cái hố, không ai hiểu ai. Giữa người VN với nhau, cái hố còn sâu hơn nữa, giữa người già người trẻ, người CS người quốc gia, người Nam người Bắc. Anh sẵn sàng cộng tác với bất cứ ai, già trẻ, Nam Bắc, Công giáo, Phật Giáo. Gặp anh năm phút, có cảm tưởng như đã quen anh từ lâu. Anh gia nhập Hội Nhà Báo Độc Lập để bắc cầu với anh em trong nước. Những người tranh đấu cho dân chủ từ trong nước ra, từ các nơi về Mỹ, ai cũng được anh tiếp đón tận tình. Một người bạn nói anh Bích có tâm Phật. Anh không biết đố kỵ, ghen ghét, hận thù, ai cũng là bạn. Anh bất đồng ý kiến với nhiều người, nhưng không nói xấu ai, không đả kích người khác. Năm ngoái, ngồi nói chuyện với vài anh em tới dự cuộc họp mặt về biển Đông lần đầu ở Manila, Phi luật Tân, ôi nói đuà “chỉ cần nhìn anh Bích cũng biết tại sao Cộng Sản nó thắng, mình thua dài dài". Anh hỏi tại sao? “Bởi vì CS nó gian ác, mà anh thì hiền lành quá, ai cũng tin, ai cũng cho là người tốt. Thua là phải". Anh cười xòa, vui vẻ. Quả thực, anh chỉ thấy cái tốt ở những người khác. Chỉ thấy cái khía cạnh tích cực, lạc quan của người và việc. Không có vấn đề, chỉ có giải pháp. Anh không thù oán ai. Kể cả những người đã xuyên tạc, đả kích anh trên Internet. Một người bạn than phiền vì bị thiên hạ đánh, bịa chuyện bôi xấu, tôi nói: để ý làm gì ba cái vặt ấy, đến như ông Bích mà người ta cũng không tha. Nếu không, nước mình đã khá từ lâu rồi. Tôi tiếc đã không nói với anh Bích một điều mà tôi nghĩ, từ lâu: cái nước VN nó lận đận, thê thảm như vậy, bởi vì những người như anh ít quá...Sayonara

Người Pháp nói, chua chát: C’est toujours les meilleurs qui partent en premier. Bao giờ những người tốt vẫn ra đi trước thiên hạ. Anh ra đi, trong khi nhiều tên ăn hại, bán nước vẫn sống nhăn, làm khổ dân, làm tiêu tan đất nước. Anh ra đi, bỏ lại ngổn ngang bao nhiêu dự án, chắc sẽ không có ai cáng đáng. Ít có ai làm việc nước full time, ít có người trước những vấn đề mênh mông mà không có lúc nản lòng. Người như vậy hiếm quá, anh Bích ạ. Bây giờ, anh đi rồi mới thấy rõ điều đó.

Adieu, anh Bích. Chào anh vĩnh biệt. Hay đúng ra Sayonara, chỉ là một lời tạm biệt. Tạm biệt, bởi vì nơi anh đến, sớm muộn gì anh em cũng gặp lại. Ở đó, chắc anh đã gặp lại những người bạn đồng hành đã cùng anh vác ngà voi, những Nguyễn Tự Cường, Ngô Vương Toại, Nguyễn Minh Diễm, Nguyễn Xuân Phước...những người bạn tốt, những công dân mà nước Việt có thể hãnh diện, đã ra đi trước anh. Tạm biệt, bởi vì anh vẫn sống mãi trong lòng những người ở lại. Không ai quên mái tóc bạc, nụ cười thường trực, những cái vỗ vai thân thiện , tiếng hát và gịọng ngâm thơ sang sảng của anh, những buổi tranh luận sôi nổi nhưng thân thiện, những cuộc trao đổi với anh sau đó người ta thấy mình thông minh hơn . Sayonara, anh Bích.

Từ Thức ( Paris, tháng 3/2016 )


Bác Nguyễn Ngọc Bích

Trịnh Hội gửi cho BBC từ London

nguyen ngoc bich

Image caption. Giáo sư Nguyễn Ngọc Bích và Trịnh Hội ở hội nghị tại Philippines trong năm 2015

Đêm nay là đêm Chủ Nhật, một đêm không trăng ngày 6 tháng 3.
Tôi đang ngồi trên chuyến bay của hãng hàng không Philippines bay đến London.
Còn bác Bích, chính xác hơn là thi hài của Giáo Sư Nguyễn Ngọc Bích, thì đang bay ngược trở về Mỹ. Sau đúng ba ngày kể từ khi ông mất. Cũng trên một chuyến bay đêm như đêm nay.
Bác mất trên chuyến bay từ Istanbul đến Manila đáp xuống sân bay Ninoy Aquino International Airport vào lúc 8 giờ tối thứ năm ngày 3 tháng 3.

Giảo nghiệm trong đêm
Đã có đến hàng trăm lần tôi đưa hoặc rước người quen ở phi trường này. Đưa những thuyền nhân tỵ nạn Việt Nam đi định cư sau nhiều năm bị kẹt lại tại Philippines. Rước bà con, bạn bè đến thăm tôi và tổ chức phi chính phủ VOICE mà tôi đang đảm trách.
Nhưng chưa bao giờ tôi phải ra đón một người bạn, một người thân, một bậc cha chú mà tôi rất kính trọng, trong một hoàn cảnh như thế này. Chỉ trước đó một ngày bác còn email nhờ tôi in ra cho bác bài nghiên cứu mà bác đã soạn sẵn để trình bày trong hội nghị Biển Đông Việt – Phi lần thứ II mà tôi và bác là đồng trưởng ban tổ chức.
Thế mà bây giờ, chỉ vọn vẹn sau 24 giờ đồng hồ, tôi phải mang xác bác đi giảo nghiệm ngay trong đêm.
Để kịp làm giấy chứng tử nội trong ngày mai là thứ sáu. Nếu làm không kịp thì khó mà có thể đem thi hài bác trở về Mỹ ngay trong tuần này theo ước nguyện gia đình bác.
Ngồi trên xe từ phi trường về nhà quàn, xác của bác đã được bọc lại trong tấm bông sô trắng nằm ngay đó, tôi thật không biết phải nói gì với bác Hợi là vợ của bác cũng đang ngồi trên xe.
Lúc vừa gặp tôi và mọi người khi nãy ở phi trường bác Hợi cứ hỏi đi, hỏi lại tại sao bác Bích có thể đi mau như thế, chỉ bảo với bác Hợi là bác cảm thấy mệt, rất mệt như chưa bao giờ mệt đến thế trong đời và thế là bác mất.
Lúc vừa gặp tôi và mọi người khi nãy ở phi trường bác Hợi cứ hỏi đi, hỏi lại tại sao bác Bích có thể đi mau như thế, chỉ bảo với bác Hợi là bác cảm thấy mệt, rất mệt như chưa bao giờ mệt đến thế trong đời và thế là bác mất.
Có lẽ bác Hợi vẫn chưa tin là người bạn đời của bác đã mãi mãi ra đi. Theo lời bác sĩ giảo nghiệm tử thi cho biết vào rạng sáng hôm kia, bác Bích đã bị nhồi máu cơ tim (heart attack) và đã có một cái chết rất nhanh chóng, hoàn toàn không đau đớn.
Âu đó cũng thật là phần phước cho riêng bác. Còn gì hơn, ở những người luôn hoạt động, luôn hướng về đất nước như bác, có được một cái chết như thế?
Chết ngay trên đường đi công tác, trên hành trình đi tìm một tương lai, một giải pháp tốt hơn cho dân tộc. Chết trong sự tiếc thương, cảm phục của nhiều thế hệ đến từ nhiều nước khác nhau trên thế giới.
Từ những người Việt, bằng hữu đã quen biết bác trong nhiều thập niên qua cho đến những người Phi bác vừa mới quen năm ngoái trong hội nghị Biển Đông Việt – Phi lần thứ I.
Tôi không nghĩ có một cái chết nào có ý nghĩa hơn. Mặc dù tôi cũng biết đây là một mất mát rất lớn cho cộng đồng người Việt hải ngoại và đặc biệt là đối với bác Hợi, với gia đình bác.

Nhân cách lớn
Không dễ tìm được ở cộng đồng chúng ta một nhân cách lớn hơn bác Nguyễn Ngọc Bích. Một tài năng không chỉ liên quan đến các vấn đề văn hoá, giáo dục, dịch thuật mà còn lan toả sang cả truyền thông, tổ chức cộng đồng, và tự do, dân chủ cho Việt Nam.
Và trên hết là ở tấm lòng, cách đối nhân, xử thế của bác.
Nhiều người đã biết bác từng giữ những chức vụ quan trọng gì, từ trước năm 1975 và sau này ở hải ngoại. Bác đã có bao nhiêu bài viết, sách được in, tôi không cần phải nhắc lại.

nguyen ngoc bich
Image copyrightTrinh HoiImage caption. Buổi lễ giản dị tiễn Giáo sư Nguyễn Ngọc Bích ở Philippines

Ở đây tôi muốn chia xẻ ba khoảnh khắc đã in đậm vào tâm trí của tôi mỗi khi nghĩ về bác. Nó vừa là những kỷ niệm riêng tư giữa tôi và bác, vừa nói lên một phần nào đó tính chất, con người thật của bác lúc sinh tiền.
Tôi gặp bác lần đầu tiên vào đầu thập niên 2000 khi tôi sang Washington D.C. vận động cho các thuyền nhân Việt nam được tái định cư. Điều làm cho tôi ấn tượng nhất khi vừa gặp bác là khả năng viết, nói và dịch tiếng Anh của bác. Khó tìm được một người khác ở cùng thế hệ của bác lại có khả năng Anh ngữ chuẩn như bác.
Mà hình như cả gia đình của bác đều giỏi như nhau. Vợ của bác là tiến sĩ Đào Thị Hợi cũng thế. Anh trai của bác nguyên là Tổng Giám Đốc Thông Tấn Xã Việt Nam, ông Nguyễn Ngọc Linh vẫn thường xử dụng tiếng Anh khi trao đổi với tôi. Ông từng làm tuỳ viên báo chí và thông dịch cho cố Tổng Thống Ngô Đình Diệm. Một người anh trai khác, ông Nguyễn Ngọc Phách cũng là một học giả, chuyên dịch văn, thơ Việt Nam.
Đấy cũng là lý do tại sao tôi đã nhờ bác dịch hộ cho tôi cái tên ‘VOICE’, viết tắt của 5 chữ ‘Vietnamese Overseas Initiative for Conscience Empowerment’ khi nó được cho ra đời cách đây đúng 10 năm.
Lúc ấy bác đã không hề ngần ngại và cho dịch ra ngay là: Sáng Kiến Thể Hiện Lương Tâm Người Việt Hải Ngoại.
Cũng có thể trong tương lai chúng tôi cần sửa lại đôi chút cái tên này. Bởi lẽ bây giờ VOICE không chỉ bao gồm những người Việt hải ngoại mà còn có sự góp mặt của nhiều anh em trong nước.
Tính cách của bác Bích là thế. Luôn sẵn lòng giúp đỡ mọi người. VOICE bác cũng giúp. Những ông già, bà cả từ Việt Nam sang, chưa quen biết gì, bác cũng giúp. Bác cũng từng là Chủ Tịch Hội Đồng Quản Trị của Boat People SOS là một tổ chức đã giúp rất nhiều thuyền nhân Việt Nam.
Nhưng tôi sẽ mãi luôn trân trọng tấm lòng và cảm tình của bác dành cho VOICE từ những ngày nó vừa mới được thành lập. Từ việc dịch thuật cho đến lúc cuối đời khi bác và cả bác gái dùng tiền túi để bay sang Phi làm việc với chúng tôi.
Điều thứ hai mỗi khi nghĩ đến bác tôi sẽ phải nhớ đến là lần cách đây hai năm tôi dắt cả ba bác, bác Huỳnh, bác Trâm và cô Liên là ba, mẹ của tù nhân lương tâm Trần Huỳnh Duy Thức, Lê Quốc Quân và Đinh Nguyên Kha, sang Washington D.C. để vận động cho con của họ.
Chính bác Bích là người đã sắp xếp cho phái đoàn gặp được Uỷ Ban Nhân Quyền Tom Lantos ở Hạ Viện Hoa Kỳ. Cũng chính bác là người sắp xếp và giúp tôi chở mọi người đến để gặp mặt cộng đồng người Việt ở Washington D.C. Mặc dù với tuổi đời và ở vị trí của bác, bác hoàn toàn không cần phải làm điều đó.
Tính cách của bác Bích là thế. Luôn sẵn lòng giúp đỡ mọi người. VOICE bác cũng giúp. Những ông già, bà cả từ Việt Nam sang, chưa quen biết gì, bác cũng giúp. Bác cũng từng là Chủ Tịch Hội Đồng Quản Trị của Boat People SOS là một tổ chức đã giúp rất nhiều thuyền nhân Việt Nam.

"Người ơi, người ở đừng về"
Nhưng khoảnh khắc mà tôi sẽ luôn nhớ mãi là cũng vào tháng này năm ngoái khi chúng tôi cùng tham dự hội nghị Biển Đông và sau đó là tĩnh hội của Họp Mặt Dân Chủ. Sau ba ngày làm việc liên tục, chúng tôi đã có một đêm văn nghệ dã chiến.
Đêm hôm ấy lần đầu tiên tôi đã nghe bác hát. Hát với cái giọng Bắc rất chuẩn của bác, hát đi, hát lại câu hát: Người ơi, người ở đừng về Người ơi, người ở đừng về.
Tôi vẫn thường nghĩ trong cuộc sống này, đôi khi không phải ta chọn cho ta một người bạn đời, hay một việc làm có ý nghĩa. Mà chính ta là người được lựa chọn. Nó vừa là một trọng trách, vừa là một nhân duyên.
Bác đã cười rất tươi trong đêm hôm ấy. Hình như bác còn đứng lên, vừa hát, vừa biểu diễn thì phải. Như thể bác được trở về thời ấu thơ trên đất Bắc.
Tôi vẫn thường nghĩ trong cuộc sống này, đôi khi không phải ta chọn cho ta một người bạn đời, hay một việc làm có ý nghĩa. Mà chính ta là người được lựa chọn. Nó vừa là một trọng trách, vừa là một nhân duyên.
Cũng có thể bác Bích đã chọn anh em chúng tôi trong VOICE để lo cho bác trong những ngày vừa qua. Để nhắn nhủ rằng con đường mang dân chủ đến cho Việt Nam sẽ còn gặp rất nhiều khó khăn, và đôi khi sẽ phải hy sinh suốt cuộc đời.
Nhưng chúng ta không thể bỏ cuộc. Không nên bỏ cuộc. Vì có quá nhiều người đã hết lòng vì nó. Trong đó có bác.
Nếu thật thế thì tôi phải cảm ơn bác. Con phải cảm ơn bác.
Cảm ơn bác đã cho con có những kỷ niệm tuyệt vời. Cảm ơn bác đã và sẽ luôn là một nhân cách lớn. Và cảm ơn bác đã ở lại với chúng con trong ba đêm qua.
Như đã hứa trước linh cữu, chúng con sẽ không bao giờ bỏ cuộc.
Vĩnh biệt Bác Nguyễn Ngọc Bích (26.7.1937 – 3.3.2016)

Trịnh Hội


 GS Đoàn Viết Hoạt đã cùng đi trên chuyến bay với vợ chồng Gs Nguyễn Ngọc Bích đến Manila, ngày 3 tháng 3 vừa qua.

Tâm tình gửi anh Bích từ Manila

Tôi đã từng phải chịu tang nhiều người thân trong gia đình và nhiều bạn tâm tình, đồng chí. Có những người thật thân thiết nhưng tôi chỉ nghe tin và không thể có mặt khi họ ra đi. Như chính cả những người thân yêu nhất. Như người mẹ đẻ ở lại quê nhà ngoài Bắc ra đi năm nào tôi cũng không biết. Và như người cha và mẹ kế của tôi chết khi tôi còn ở Chí Hòa, chỉ cách nhà có 1 cây số đường chim bay. Và người anh cả, bị CS bắt đi mất tích khi tôi chỉ mới 4-5 tuổi. Rồi bao nhiêu bạn thân, đồng chí, chết tha hương khi tôi còn ở trại giam Thanh Cẩm…
Nhưng cái chết bất ngờ của anh Bích làm tôi gần như đột quỵ. Lần đầu tiên trong đời tôi trực tiếp nhìn thấy, sờ mó thấy, và cảm nhận được thế nào là chết. Chưa bao giờ tôi có một kinh nghiệm tiếp cận cái chết gần và thật như thế. Chỉ vài tiếng trước còn thấy anh Bích vất vả với mấy cái xách tay chờ chị Bích chậm chạp từng bước từ máy bay đi xuống. Và sau đó khi vào lại máy bay, thấy tôi ngồi cách một dẫy ghế, anh Bích còn dơ tay chào tôi, cười rất tươi. Rồi khi chị Bích hoảng hốt gọi tôi đến, khi tôi cùng chị Bích cố gắng giúp anh tỉnh lại nhưng anh chỉ gượng nói yếu ớt được vài câu, để sau đó chừng 20 phút, trở thành tấm thân vô tri giác. Tôi thât sự sờ thấy cái chết trên khuôn mặt anh, trên thân xác anh. Cái chết thảnh nhiên, lạnh lùng và chân thật.
Nhìn anh nằm tội nghiệp, hất hủi, cô đơn, dưới sàn máy bay tôi chợt hiểu lẽ vô thường của sự vật, của sống chết. Bờ của chết với sống thật mong manh. Tôi thật sự cảm nhận được cái lẽ thật trong câu nói của Lý Đông A: “Bờ biết là bờ sống. Biết đến đâu sống đến đó, sống đến đâu biết thêm đến đó”. Nay anh Bích không còn biết nữa, anh đã đạt đến bờ sống của anh rồi. Bên kia của bờ sống có thể anh vẫn còn cái biết nào đó nhưng chắc chắn không phải là cái biết mà chúng ta đều có thể cảm nhận được, chia sẻ được với anh. Và dù anh đã chết, nhưng cái biết mà anh để lại vẫn sẽ giúp chúng ta và hậu thế kéo dài mãi mãi cái bờ sống của muôn người, cho muôn đời. Cho nên cái biết và cái sống của mỗi người khi hòa được vào với muôn người thì không còn bờ bến. “Ta sống cả ngàn năm ở trong ta” (LĐA). Mỗi con người đang sống và đang mang cái biết của cả triệu năm loài người và 5000 năm nòi giống Việt. Anh Bích lại càng như thế.
Sau giây phút bàng hoàng, tôi tỉnh táo lại, thu xếp công việc, trước mắt giúp chi Hợi ổn định tinh thần và chỗ ngồi ngay cạnh anh, và nhất là lo chỗ nằm cho anh Bích. Lúc đầu họ khiêng anh đến nằm trên ghế của buồng hạng nhất cho rộng rãi, nhưng ngay sau đó tôi thấy nằm như thế lưng và tay chân không thẳng, sợ khi xuống đất, 7 tiếng sau, thân thể cứng lại, không thẳng được nữa. Tôi yêu cầu họ đưa anh xuống sàn, cho thân thể còn mềm được nằm đàng hoàng, ngay thẳng. Sau đó tôi dục chị Bích dùng điện thoại trên máy bay gọi báo tin ngay cho anh Nguyễn Ngọc Linh. Phần tôi cũng gọi xuống cho văn phòng VOICE ở Manila để họ chuẩn bị đón thi hài anh.

Anh Bích chết khi đang bay về hướng quê hương, và khi máy bay bay trên bầu trời và vùng biển của Tổ quốc, chắc hương linh anh cũng thỏa mãn vì thân thể anh vẫn được bay ngang quê hương trước khi trở về với cát bụi. Tôi cảm nhận và chia sẻ với hương linh anh niềm bi thương, xót xa và chân tình đó. Bởi chính tôi cũng từng trải nghiệm nỗi đau xót, nước mắt tuôn trào khi bay trên vùng trời vùng biển của Tổ quốc, khi 18 năm trước, bị buộc phải dời xa quê hương không biết bao giờ mới được trở lại. Và giờ đây vẫn chỉ được bay trên bầu trời của quê hương thân yêu, xa tít mù khơi dưới đó. Bay qua quê hương mà hàng triệu người Việt đang phải dời xa để được hưởng một cuộc sống có nhân phẩm, tự do và hạnh phúc, cuộc sống mà đáng lẽ ra họ phải được quyền hưởng ngay trên quê hương của họ.
Mấy ngày sau cái chết của anh Bích mọi người vẫn còn bàng hoàng dao động, không tin là có thật. Tôi đã phải cố gắng tỉnh táo để giúp triển khai Tĩnh Hội/HMDC lần thứ 15 và Hội Nghị về Biển ĐNÁ – Hội nghị do 4 tổ chức dân sự Việt-Phi tổ chức, với cái tên mà anh Bích là một trong những người nhiệt tình cổ vũ và luôn luôn sử dụng, thay cho tên South China Sea, hay Biển Đông (VN) và Biển Tây (Philippines). Tôi phải thay anh Bích đảm nhận phần việc của anh tại Hội nghị. Chúng tôi dành một buổi tối tổ chức lễ tưởng niêm anh, đơn giản nhưng thân tình và trang trọng, trong niềm tiếc thương và quí mến anh vô hạn. Mọi người, từ HMDC đến VOICE, đều ngầm cam kết với nhau rằng cách tưởng nhớ anh Bích có ý nghĩa chân thực nhất là hãy tiếp tục công việc của Hội Nghị biển ĐNÁ và Tĩnh Hội HMDC cho thành công theo đúng chương trinh, đúng nguyện vọng và tương xứng với sự đóng góp của anh.

Chúng tôi chỉ còn cách quê hương có một vùng biển ngắn, vùng biển mà cách đây gần nửa thế kỷ hàng triệu con dân Việt đã phải vượt qua trong mong manh sống chết để được sống trong tự do hạnh phúc, mà giờ đây chúng tôi cùng hương linh anh Bích đang hướng tới, với niềm tin và cam kết cùng nhau sớm mở ra được thời đại phục hưng mới cho dân tộc: thời đại Đại Việt 2000. Thời đại chấm dứt quá trình vong thân Việt, lưu vong Việt, quá trình từ Thái Sơn đến Động Đình Hồ đến Phong Châu, rồi tiếp tục Nam tiến đến Cà Mâu và ngày nay tràn ra toàn thế giới. Chấm dứt lưu vong và vong thân để trở lại xây dựng môt Đại Việt 2000 trong một vùng ĐNÁ anh em, thịnh vượng, nhân bản và tự do.

Anh Bích ơi, xin tạm biệt anh. Tôi tin rằng anh luôn ở bên mọi người Việt yêu nước, dù trên giải đất bên kia vùng biển đang dậy sóng, hay ở khắp nơi trên toàn thế giới. Hãy ở cùng chúng tôi, phù trợ cho chúng tôi sớm thành công. Để dân tộc Việt sớm hồi sinh, như chính anh hằng mong muốn. Tạm biệt anh.

Nhiên Hòa Đoàn Viết Hoạt (Manila, March 10, 2016)


Giáo Sư Nguyễn Ngọc Bích, một tấm lòng Việt Nam

Đinh Quang Anh Thái

Thứ Bảy, ngày 05 tháng 3 năm 2016

nguyen ngoc bich
Giáo Sư Nguyễn Ngọc Bích trong một sinh hoạt tại California.
(Hình: Uyên Nguyên/Người Việt)

Dạo 20 năm sau này, tôi luôn bị ám ảnh và sợ tiếng chuông điện thoại reo lên giữa khuya. Vì lần nào cũng đều là tin chẳng lành.
Ðêm Thứ Tư, 2 Tháng Ba, 11 giờ 20 phút khuya, chuông điện thoại reo. Phạm Phú Thiện Giao gọi, tin buồn lắm, Trịnh Hội từ Manila báo Giáo Sư Nguyễn Ngọc Bích vừa đột ngột từ trần trên chuyến bay từ Hoa Thịnh Ðốn sang Philippines dự Họp Mặt Dân Chủ; và trên máy bay có cả bà Nguyễn Ngọc Bích là Tiến Sĩ Ðào Thị Hợi và Giáo Sư Ðoàn Viết Hoạt.
Tôi cảm nhận rất rõ, da mặt tôi lăn tăn tê dại.
Gọi cho chú Nguyễn Ngọc Linh ở Virginia, chú Linh, bào huynh của Giáo Sư Bích, giọng khàn đặc: “Cô Hợi dùng điện thoại trên máy bay báo tin cách đây khoảng hơn 2 tiếng và cho biết chú Bích vào phòng vệ sinh, khi về lại chỗ ngồi thì lên cơn nhồi máu cơ tim đột tử.”
Hơn hai giờ sáng giờ miền Ðông Hoa Kỳ, tôi đánh thức Giáo Sư Nguyễn Mạnh Hùng, cô Trương Anh Thụy, và cả anh Nguyễn Xuân Nghĩa, chú Nguyễn Thái Sơn ở Quận Cam, California.
Giáo Sư Nguyễn Mạnh Hùng, giọng cố bình thản: “Lại thêm một người bạn ra đi, nhưng thôi Bích như thế cũng thanh thản.” Cô Trương Anh Thụy gắn bó mọi sinh hoạt với chú Bích từ thời cả hai cùng du học Mỹ thập niên 50 thì lặng đi, giọng đứt quãng: “Sửng sốt! Ðau buồn!” Chú Nguyễn Thái Sơn nói: “Bích lành và thủy chung với tất cả mọi người. Tấm lòng như thế mà sao lại đột tử!” Anh Nguyễn Xuân Nghĩa nói như hét trong điện thoại: “Cái gì!”
Nhớ, cách đây đúng ba tuần, chú Bích còn cười còn nói khi đại diện Tổ Hợp Xuất Bản Miền Ðông Hoa Kỳ giới thiệu bộ sách Nhìn Lại Sử Việt của Sử Gia Lê Mạnh Hùng từ London tại phòng sinh hoạt báo Người Việt.
Nhớ, năm 1973, lần đầu gặp chú Bích vừa từ Mỹ về Sài Gòn đảm nhận chức vụ Tổng Cục Trưởng Cục Quốc Ngoại thuộc Bộ Dân Vận Chiêu Hồi. Nhưng hình ảnh thanh niên rõ nét nhất của chú là những bữa cơm trưa tại nhà cô chú lúc cô làm Viện Trưởng và chú làm Tổng Thư Ký Ðại Học Cửu Long. Chú vui, kể cho đám hậu sinh chúng tôi nghe những ngày sống và học ở ngoại quốc, những lần đối đầu nẩy lửa với các nhóm phản chiến bài xích chính nghĩa bảo vệ vùng đất tự do của quân dân miền Nam.
Nhớ, lúc chiến tranh gây tang tóc cho người dân Phước Long, đám sinh viên chúng tôi đến gặp chú xin yểm trợ, chú khóc nức nở khi nghe kể hoàn cảnh nghiệt ngã của đồng bào chạy loạn.
Nhớ, đêm văn nghệ Hát Cho Tương Lai Thống Nhất ngày 20 Tháng Bảy, 1974, tại rạp Thống Nhất-Sài Gòn, khi các đoàn thanh niên và sinh viên đồng ca “Việt Nam, Việt Nam” của nhạc sĩ Phạm Duy, có đoạn anh em không thuộc lời, chú lao vụt lên sân khấu, giọng vang vang say sưa hát.
Nhớ, thời chú làm Giám Ðốc Ban Việt Ngữ Ðài Á Châu Tự Do, mỗi khi chú chấp bút viết một bản văn bằng Anh ngữ, Phó tổng giám đốc đài là nhà báo Dan Southerland phát thốt lên rằng, không thể sửa, dù một dấu phẩy bài chú viết. Không chỉ Anh ngữ, chú còn thông thạo tiếng Pháp, làm thơ Hài Cú tiếng Nhật, đọc tiếng Hoa, hiểu tiếng Ðức và tiếng Spanish đủ để đi mua sắm.
Nhớ, tính chú hiền, chẳng hề một lần to tiếng, trách móc ai.
Nhớ, tâm chú tốt đến độ không nỡ từ chối ai việc gì, dù lớn dù nhỏ. Và cũng vì tất bật hết việc này đến việc kia, nên nhiều lúc chú bị trách yêu là “luộm thuộm.”
Nhớ, thì chú còn biết bao điều để nhớ tới. Và biết bao người nhớ chú.
Nhớ, như Giáo Sư Nguyễn Mạnh Hùng nhớ: “Cú điện thoại hai giờ sáng của Ðinh Quang Anh Thái đánh thức tôi, báo tin Nguyễn Ngọc Bích, một người bạn thân, đã chết trong máy bay trên đường đi Phi Luật Tân dự một hội nghị về Biển Ðông. Mấy tuần trước, tại phòng hội báo Người Việt tôi còn thấy Nguyễn Ngọc Bích nói sang sảng trong buổi ra mắt sách ‘Nhìn Lại Sử Việt’ của Lê Mạnh Hùng.”
Buổi sáng, lái xe trên đường Little River Turnpike đi về hướng Washingon, DC, qua lối rẽ vào Pinecrest Vista, tôi sực nhớ đến một người bạn thân khác, Như Phong Lê Văn Tiến, “nhà báo của các nhà báo.” Anh mất đã 15 năm mà mỗi khi nghĩ đến tưởng chừng như mới mất hôm nào. Tháng trước, Ðinh Cường, một tên tuổi của Hội Họa Sĩ Trẻ một thời bùng nổ sáng tạo, cũng ra đi. Bạn bè chết dồn dập quá!
Tôi có cảm tưởng như một người lính trận thấy đồng ngũ trúng đạn, gục chết chung quanh, từng người từng người.
Những người chết là các bạn tôi biết trong thập niên 1960 ở Mỹ hoặc ở Việt Nam. Thời ấy, tôi về Việt Nam với nhiều hy vọng và ước mơ. Chúng tôi chia sẻ với nhau niềm lạc quan và sự tự tin của tuổi trẻ. Bây giờ, những người thuở ấy lần lượt ra đi. Ðối với thế hệ chúng tôi, còn sống hay đã chết, cuộc chiến cũng đã tàn. Thời gian bắn từng viên đạn chính xác vào mỗi người. Người còn lại thương tiếc người đi cho đến khi người cuối cùng gục xuống.
Nhớ, như nhà báo Phan Tấn Hải nhớ: “Tôi tin rằng cái chết của Giáo Sư Bích chỉ vì vỡ tim mà chết: đó là cái chết của một người yêu nước mình tha thiết, chết trên bầu trời Biển Ðông, chết trên chuyến bay từ Mỹ sang Manila để bênh vực cho quê nhà. Và cảm xúc tràn ngập, Giáo Sư Bích vỡ tim mà chết. Chưa từng có ai như thế.”
Cháu nhớ chú Nguyễn Ngọc Bích. Mãi mãi!

http://www.diendantheky.net/



MỘT VÌ SAO SÁNG MÃI!

Hà Nhân Văn

Gs.Nguyễn Ngọc Bích qua đời: CĐVN Hải Ngoại mất một kiện tướng văn hóa đấu tranh anh liệt

Ngôi sao lý tưởng của đại nghĩa dân tộc, dân chủ nhân quyền cho quê hương Việt Nam yêu dấu vừa chợt tắt: Giáo sư Nguyễn Ngọc Bích. Ngọn lửa hồng Ngọc Bích vẫn còn mãi mãi lung linh chiếu sáng ngời trong lịch sử văn học và sự nghiệp đấu tranh cho tự do - hạnh phúc và tình người của đồng bào ở trong nước mà với Giáo sư Bích vẫn là một lòng trời yêu dấu, thiết thân gắn bó, mãi mãi VN ơi như tim với máu! Hơn 40 năm với Nguyễn quân vẫn là trước sau như một "Nước non nặng một lời thề". Hơn 40 năm biền biệt "Nước đi, đi mãi không về cùng non". Thế rồi, trên chuyến bay từ Istanbul đi về phương Đông tham dự một cuộc hội thảo Nhân quyền VN và Biển Đông ở Manila, Giáo sư Bích đột ngột tắt thở trên tay vợ hiền, Tiến sĩ Đào Thị Hợi, nguyên Viện trưởng Viện Đại học Cửu Long Sàigòn và là Giáo sư ĐH Sư phạm Sàigòn trước năm 1975. Gs. Hợi cũng là một chiến sĩ Quốc gia Dân tộc âm thầm kín đáo sát cánh bên chồng từ trong nước và 40 năm qua ở hải ngoại.

Cố GS Nguyễn Ngọc Bích
 
Bây giờ chắc là Hương linh Nguyễn quân đang vân du trên cõi trăng sao trên bầu trời VN và xứ kinh Bắc quê hương ông đầy truyền kỳ mộng ảo của những làn điệu hát hò dân gian. Thật là "Nước trôi ra biển lại mưa về nguồn". Hơn một ngàn đồng hương, thân hữu và chiến hữu tuy vô cùng tiếc thương đến dự tang lễ và tiễn đưa ông vào sáng thứ Bảy 12-3-2016. Tang lễ cử hành rất long trọng, phần Đạo (Phật giáo) và phần Đời. Thật cảm động với lễ phủ kỳ "Tổ quốc tri ân". Bởi Gs. Bích là một công chức cao cấp phục vụ liên tục từ Đệ Nhất đến Đệ Nhị VNCH. Năm 1958, tốt nghiệp đại học Princeton, một đại học danh tiếng bậc nhất (Ivy League), ông gia nhập ngành Ngoại giao VNCH, cho đến năm 1972, Tham vụ Bích hồi hương, được bổ nhiệm làm Cục trưởng Cục Thông tin quốc ngoại thuộc Bộ Dân vận, thông tin, hàng Tổng giám đốc. Thời gian cuối cùng của chế độ, năm 1975, ông được bổ nhiệm làm xử lý cơ quan VN Thông Tấn Xã. Vào những ngày cuối cùng của chế độ cực kỳ lâm nguy, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu trao phó cho Gs. Bích với tư cách Tổng giám đốc VTX và Tổng trưởng Bộ Kế hoạch, cấp tốc qua Hoa Thịnh Đốn với sứ mệnh bạch hóa và trình bày với các thượng nghị sĩ và dân biểu Lưỡng Đảng về các hồ sơ Một Tổng thống cam kết với Tổng thống và chính phủ VNCH sẽ can thiệp và bảo vệ chế độ VN tự do, một khi CSBV vi phạm Hiệp định Ba Lê 1973, tấn công VNCH. Sứ mệnh bất thành, Tổng trưởng Bộ Kế hoạch nắm giữ tất cả các tài liệu hồ sơ Mật rồi đào nhiệm ở lại Mỹ. Dù nhiều bạn thân Việt và Mỹ khuyên ông Bích ở lại, chế độ Miền nam chỉ còn chờ giờ sụp đổ, ông Bích cũng biết rõ như thế nhưng ông nhất quyết lên đường về nước, không phải vì lý do an nguy của gia đình, vào lúc ấy các ông anh ông và hiền nội, Đào Thị Hợi, đã tự lo liệu và đã nắm trong tay phương tiện ra đi an toàn. Dù biết rõ như thế, ông vẫn nhất quyết trở về tiếp tục nhiệm vụ. Thật hiếm có, hiếm thấy vào giờ chế độ bên lề vực thẳm cáo chung. Chỉ một hành động can trường, khí tiết ấy đã đủ vinh danh Gs. Bích là một anh hùng nghĩa liệt, ông thoát khỏi tay giặc trong gang tấc.

Đặt chân đến đất Mỹ đầu tháng 5-1975, Gs. Bích dấn thân ngay vào đại cuộc cứu quốc, phục quốc cho đến ngày ông đột ngột qua đời cũng là do tiếp tục trên đường cứu nước, phục quốc với mục tiêu cao cả bất khả đổi dời, lay chuyển: Tự do, dân chủ nhân quyền cho đất nước VN. Chống TC xâm lược là một thái độ quyết liệt và tích cực của người chiến sĩ dân tộc Ngọc Bích. Tang lễ Gs. Bích có thể nói không quá lời, tập trung đông đảo quân, cán chính VNCH và các đảng, phong trào, liên minh. Một phái đoàn gồm các sĩ quan Hải quân Hoa Kỳ, Mỹ gốc Việt, giàn hàng theo quân lễ, giơ tay long trọng kính chào từ biệt người anh liệt quá cố. Hai hàng Hướng đạo VN sắc phục tề chỉnh, đứng bên quan tài Cố Niên trưởng HĐVN từ thuở còn là thiếu niên ở Hà Nội. Lễ phát tang, di quan và an táng, do Pháp sư Niên trưởng Tiến sĩ Thích Giác Đức, chủ lễ cùng với một Thượng tọa mà Pháp sư Giác Đức lại là bạn học cố tri của Gs. Bích từ thuở hai ông còn học ở ĐH Columbia, NY. Nhà tử vi Cao Hải Dị căn cứ theo Phật giáo, ông đề ra Lục nghiệp bổ túc Tử vi của Tổ Trần Đoàn thì Tồn nghiệp, nghiệp cuối cùng của đời người trên trần thế. Quan trọng nhất các kiếp nhân sinh vào cuối đời: Qua sự ra đi an nhiên, thanh thản và đám tang của ông không phải chỉ là trọng thể mà ở nơi Vô cùng tiếc thương của cả ngàn người dự tang lễ, nườm nượp xếp hàng dài đến viếng ông và tiễn đưa ông. Linh mục Chánh xứ Nhà thờ Mẹ Việt Nam ở mãi bên đây Silver Spring, Maryland, trong thánh lễ, Lm. Chánh xứ dâng lời cầu nguyện hương linh người Quốc gia chân chính, chiến sĩ Nhân quyền Nguyễn Ngọc Bích sớm về cõi Vĩnh Phúc. Cái tồn nghiệp của Nguyễn Ngọc Bích đẹp như cuộc đời Ngọc Bích, chết trong tiêu dao đi vào cõi miên viễn thần tiên, trở về giấc ngủ đầu đời của bé thơ Bích trong vòng tay mẹ ạ ơi! ạ ơi!, tiếng hát ru kinh Bắc nơi chàng văn nghệ Ngọc Bích thường ngâm nga suốt một đời qua 36 làn điệu dân ca kinh Bắc mà chàng thấm nhuần từ trong tâm chất. Tôi chưa thấy người nào trong thế hệ tuổi tôi sống thoải mái, vô tư, hồn nhiên như Nguyễn Ngọc Bích, kể cả bất mãn với ai vẫn cứ như là hồn nhiên, vô tư, tức giận đó rồi quên ngay. Dễ hiểu, đời ông như sống giữa thiên nhiên. Nhà ông là một vườn cảnh với những chậu cây xanh như cổ thụ do hiền nội ông chăm sóc nâng niu. Bản thân NNB cũng là một thân thế trong cõi thiên nhiên hoa gấm người, là thế giới trong đấu tranh cho người cùng một cỗi nguồn dân tộc.

NNB xuất thân con nhà quan thời xa xưa, thân phụ là một quan Tuần phủ, tốt nghiệp trường Cao đẳng Pháp Chính ĐH Đông Dương, nhạc phụ là quan Kiểm học, coi học chính toàn tỉnh. Ông sinh trong bọc điều nhưng lại rất bình dị, như ở giữa chốn dân gian, quần áo xuề xòa, ăn uống thế nào cũng xong, kể cả khi ở địa vị cao trong chính quyền hay khi làm Giám đốc tiên khởi ban Việt ngữ Đài Á châu Tự Do RFA của Quốc hội Hoa Kỳ, ông vẫn đi, sống và viết như một ký giả với bút hiệu Tân Việt. Ông học trường Pháp từ bậc tiểu học cho đến năm đậu Tú tài Pháp toàn phần nhưng ông lại nhuần nhuyễn ngôn ngữ và văn chương VN. Là một học sinh xuất sắc, ông là thanh niên VN đầu tiên được học bổng Fulbright và người Việt đầu tiên được nhận vào học trường ĐH danh tiếng số một Hoa Kỳ Princeton rồi Columbia, N.Y.

Trước sau NNB là một văn nghệ sĩ, người của văn học, ông từng là Chủ tịch Hội Văn Bút Miền Đông Hoa Kỳ. NNB không tham gia đảng phái nào, có thể nói ông thuộc đảng "Nhà giáo, nhà văn, nhà báo, nghệ sĩ với 36 làn điệu ca, hò dân gian", dù cho hiểu lầm hay đối nghịch, hiềm khích ông, không ai có thể phủ nhận Gs. Bích là một kiện tướng trong trường đấu tranh hải ngoại cho tự do, dân chủ, nhân quyền, ông quyết liệt không tương nhượng, hòa giải hòa hợp với CS Ta và CS Tàu, kẻ thù bất cộng đới thiên của dân tộc VN và của loài người (CTD, 3-12-2016).

http://baotgm.com

 

Đăng ngày 12 tháng 03.2016