Vì sao người Việt cứ bỏ ra đi?
Tuấn Khanh
Giới chức Đài Loan bắt giữ ba người đàn ông (đeo mặt nạ) được cho là nằm trong số 152 người Việt biến mất sau khi đến du lịch đảo quốc này hôm 28/12/2018 (hình minh hoạ))
Không có lời giải thích nào về việc những công dân hôm nay cứ lặng lẽ tìm cách rời bỏ Việt Nam, ra đi và sống tạm thời hoặc mãi mãi ở đất khách. Những dòng tin miệt thị dòng người này trên báo chí nhà nước thì cứ xoay quanh luận đề “những kẻ mê vật chất, ảo tưởng” cho đến “ham việc nhẹ, lương cao”… Nhưng thực sự không có một nghiên cứu khoa học nào hoặc những sự tìm hiểu, phân tích lý lẽ và những tác động xã hội vì sao những thanh niên đó lại cứ ra đi, bất chấp trên bản đồ thế giới Việt Nam luôn là một quốc gia được coi là đang phát triển rực rỡ.
Tin tức mới nhất của Tháng Mười, 2022 cho biết có khoảng 100 người Việt Nam đã mất liên lạc sau khi nhập cảnh vào Hàn Quốc trong chuyến đi du lịch qua phi trường quốc tế Yangyang tỉnh Gangwon. Sau khi sự việc xảy ra, những hãng bay và các công ty du lịch có liên quan phải tạm cho dừng đưa khách du lịch đến đảo Yangyang, tỉnh Gangwon đến hết Tháng Mười.
Dù không chính thức thú nhận, nhưng ngôn ngữ thông cáo của Tòa Đại sứ nhà nước Việt Nam tại Hàn Quốc nói đã liên hệ với nhà chức trách sở tại để điều tra và tìm hiểu sự việc. Đồng thời, cơ quan ngoại giao này cho biết sẽ phối hợp với cơ quan địa phương trong nước, và công ty du lịch tại Việt Nam để tìm hiểu thông tin về những công dân mất liên lạc, và thực hiện các biện pháp giảm thiểu, ngăn chặn tình trạng người Việt lợi dụng hình thức du lịch để tìm cách ở lại Hàn Quốc một cách bất hợp pháp.
Trước đó, tình trạng công nhân đến Hàn Quốc làm việc rồi trốn ở lại cư trú bất hợp pháp ngày càng nhiều. Đầu Tháng Chín năm nay, tờ Korea Herald dẫn nguồn từ Cơ quan Nhập cư Hàn Quốc (Korea Immigration Service) công bố con số thống kê cho thấy, tính đến Tháng Bảy, có tổng cộng 395,068 người nước ngoài đang cư trú bất hợp pháp, chiếm 19% tổng dân số nước ngoài trên 2 triệu người của đất nước. Con số này, tăng 4,655 so với một năm trước đó, là con số cao nhất kể từ Tháng Chín 2020, khi quốc gia này ước tính tổng số người nhập cư bất hợp pháp là 396,728 người.
Hàn Quốc không công bố con số chính thức về người Việt Nam ở lại và làm việc bất hợp pháp ở Hàn Quốc – có thể là vì vấn đề tế nhị ngoại giao – tuy nhiên nhưng trên 10,000 người là con số đáng tin cậy. Đáng nói, hầu hết những người trốn ở lại Hàn Quốc phần lớn là người Bắc hoặc Bắc Trung Bộ của Việt Nam.
Từ năm 2016, Hàn Quốc chuyển giao cho Việt Nam lý do họ tạm ngưng visa cho người Việt, bởi Nghệ An là tỉnh Bắc Trung Bộ đứng đầu danh sách các tỉnh có lao động Việt Nam được sang Hàn Quốc làm việc với 1,454 lao động ở lại không về khi hết hạn hợp đồng. Hà Nội đứng thứ hai với 948 người hiện đang lẩn trốn danh sách. Hải Dương (853), Thanh Hóa (823) và Nam Định (733), tất cả đều là các tỉnh phía Bắc, và đây là danh sách lọt vào top 5 địa phương Việt Nam có nhiều người cư trú bất hợp pháp nhất tại Hàn Quốc.
Nhiều đường dây ở Hàn Quốc hợp tác đưa người lao động bất hợp pháp đến những nơi mà người ta đang cần thuê mướn. “Người ta vẫn nhận lao động nước ngoài bất hợp pháp trên thị trường việc làm địa phương vì quá cần, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp, nơi nông dân bị thiếu người làm việc lao động. Nhiều nông dân địa phương buộc phải thuê những người nhập cư bất hợp pháp này”, Kim Do-kyun, giáo sư tại Đại học Cheju Halla chuyên về chính sách nhập cư cho biết. Và đó là lý do vì sao có rất nhiều người Việt Nam, Thái Lan, Philippines… đi đến Hàn Quốc, vừa xuống máy bay đã đột ngột mất liên lạc: Họ đã mua chỗ làm việc từ trước và được đón đi ngay khi mới bước ra khỏi cửa hải quan.
Trên tờ Vnexpress bản tiếng Anh có bài nói chuyện ra đi của người phía Bắc lúc này. Sự giải thích đơn giản là “một cuộc sống mới ổn định lâu dài và tiền lương có thể dành dụm cho cuộc đời của mình và giúp đỡ cho cả gia đình”.
Bài viết có tên Why Vietnamese students end up working illegally in South Korea tiết lộ việc chuẩn đi, làm việc ở Hàn Quốc như vậy, một người phải chuẩn bị từ đầu với khoảng 200 triệu VND (khoảng $8,000). Do kiếm được nhiều tiền hơn ở Việt Nam, nhiều người chọn cách ở lại quá hạn visa – thậm chí là kéo dài vô hạn định thời gian sống ở Hàn Quốc. Chẳng hạn với Tùng, một nhân vật được mô tả trong bài viết, đã kiếm được $2,500-$4.000 một tháng, gấp 10 lần thu nhập bình quân hàng tháng của người lao động ở Việt Nam. Với tấm bằng trung học phổ thông, Tùng không thể mơ kiếm được nhiều như vậy ở Việt Nam, nơi mức lương của sinh viên mới tốt nghiệp đại học chỉ khoảng $250.
Bất chấp những chỉ số rực rỡ mà Hà Nội vẫn giới thiệu với thế giới, thực tế có khoảng trên 10% trong số 95 triệu người Việt Nam sống trong nghèo đói, đôi khi trong cảnh “nghèo cùng cực”, Chuyên gia kinh tế trưởng Rajiv Biswas của IHS Markit châu Á – Thái Bình Dương cho biết. Ông Biswas cũng bày tỏ sự bất lực khi nói đến sự nghèo khó của của các khu vực miền núi và xa đô thị, bởi căn bệnh tập trung phát triển đô thị theo cái nhìn thiếu chiến lược đã quá lớn.
Mức lương của một người công nhân Việt Nam hiện nay chỉ trên dưới $200 mỗi tháng, vì vậy, khi biết rõ, thật khó mà có thể cao giọng miệt thị những người Việt Nam khốn khổ đó là việc tại sao chọn cách bỏ ra đi, tìm một cơ hội “việc nhẹ lương cao” ở xứ người. Không chỉ vậy các đường dây đưa người Việt Nam đi lao động bên ngoài – bao gồm có sự tham gia âm thầm của các quan chức nhà nước – vẫn gọi mời các chỗ làm việc trong các nhà máy ở Nga, làm công việc xây dựng ở Libya và được thuê tại các trang trại của Anh.
Và với niềm hy vọng cho cuộc đời sau sáng sủa hơn, họ ra đi.
30/10/2022
Ns Tuấn Khanh
Di dân Việt: chính trị ổn, kinh tế tốt
mà sao vẫn phải ra đi?
Võ Ngọc Ánh
Chưa bao giờ lại có nhiều người Việt xây tương lai bên ngoài tổ quốc mình nhiều như thế và như hiện nay.
Người nghèo ra đi với lý do của mình, người có tiền ra đi theo cách của họ. Tất cả tìm cách ra đi để mong có được công việc, cuộc sống, học hành… tốt hơn bên ngoài đất nước. Xin kể ra một số câu chuyện tôi biết.
Bạn tôi ra đi
Bỏ qua bằng đại học, bạn tôi để lại vợ con đi làm công nhân xây dựng tại Nhật Bản sau nhiều năm chật vật mưu sinh.
Từ Nhật, bạn gọi cho tôi hỏi việc làm, lương hưởng, cuộc sống ở Mỹ thế nào. Vì những người môi giới vừa kết nối với bạn và hứa đưa qua Mỹ làm việc.
Theo lời bạn, từ Nhật qua Mỹ dễ hơn Việt Nam. Nhưng chi phí cho chuyến đi hơn 50 nghìn đô la Mỹ.
Số tiền lớn không đảm bảo vào Mỹ hợp pháp mà với kịch bản: Môi giới đưa đến biên giới Mêxicô - Mỹ. Tiếp đến, phải tự nộp mình cho lực lượng biên phòng Mỹ để bị giam ở các trại biên giới. Sau đó tìm người ở Mỹ để bão lãnh ra ngoài. Cuối cùng ở lại làm việc bất hợp pháp trên đất Mỹ.
Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan… các quốc gia người Việt hy vọng được bán sức lao động để đổi đời ở quê nhà.
Trên đất Nhật bạn nói, thu nhập ở đây không cao. Hợp đồng ba năm sau khi trừ các chi phí cũng chẳng còn được bao nhiêu. Trong khi đó, môi giới vẽ ra một tương lai thu nhập hấp dẫn ở Mỹ. Một năm làm việc đủ trả chi phí chuyến đi, các năm còn lại tích góp.
Kiếm tiền dễ dàng ở một nơi xa lạ, cách môi giới vẽ ra cho con mồi.
Việc nhẹ lương cao là cái bẫy được giăng để chiêu dụ. Không chỉ đi Mỹ, châu Âu… mà không ít người Việt bị sập bẫy đến Campuchia để rồi làm việc như nô lệ.
Đánh vào hy vọng, người Việt lừa lẫn nhau và xảy ra không biết bao chuyện đau lòng trên những vùng đất hứa.
Người Việt chỉ ra đi để được sống
Lịch sử Việt Nam cho đến khi người Pháp xâm lược không ghi nhận người Việt có các chuyến đi khám phá, thám hiểm, tìm kiếm cuộc sống tốt hơn ở nơi xa lạ.
Ngay cả khi bình định được vùng đất phương Nam, người Việt chỉ quanh quẩn ở vùng đồng bằng.
Bên trong dãy Trường Sơn, các triều đại phong kiến Việt Nam chưa thật sự có một chính quyền hiện diện. Sự hùng vĩ của dãy Trường Sơn là sự cản trở người Việt chưa thể vượt qua.
Trong thế kỷ 18 và 19, người Việt cho xây dựng Trường Lũy từ Quảng Nam đến Bình Định như trường thành biên giới để ngăn chặn sự xâm nhập của các dân tộc thiểu số miền núi.
Tây Nguyên, phải chờ người Pháp khai phá, đặt nền móng nhà nước thật sự cho các chính quyền của người Việt sau này.
Bờ biển dài, nhưng lịch sử 4000 năm người Việt chỉ quanh quẩn ven bờ.
Lịch sử chỉ ghi nhận chỉ có những người Việt ra đi để được sống.
Đầu thế kỷ 13, những hậu duệ của nhà Lý phải rời bỏ quê hương để bảo toàn tính mạng trước một Trần Thủ Độ tìm cách tiêu diệt. Họ đi không trở về. Hậu duệ nhà Lý cùng gia nô trở thành những người gốc Việt không còn dấu ấn Việt trên văn hóa, khuôn mặt.
Sau khi chiếm được các vùng đất phương Nam, việc khai phá đa phần do dân chịu cảnh tù tội, thành phần khó trị với chính quyền bị đưa đi. Nhà Nguyễn được lập nên từ hậu duệ của Nguyễn Hoàng, trong thế kỷ 16 phải chạy vào phía Nam để bảo toàn tính mạng.
Cuộc di cư lớn nhất của người Việt vào năm 1954. Có khoảng một triệu người ở miền Bắc vào Nam. Họ ra đi bởi đã chứng kiến đấu tố, thù hận, chết chóc, man rợ... trong cải cách ruộng đất.
Sau ngày chính quyền phía Nam sụp đổ trong biến cố năm 1975, người Việt lại đối mặt với sự thù hận chính trị được đẩy lên cao độ trong một đất nước thống nhất với cái đói quay quắt.
Nhiều gia đình, từng đoàn người phải rời bỏ ruộng vườn, họ hàng, mồ mả, cha mẹ trong chuyến đi phải đối mặt với cái chết, hải tặc, lục lâm thảo khấu... Nhưng họ hy vọng một cuộc sống tử tế, đúng phẩm giá bên ngoài Việt Nam.
15 năm sau biến cố năm 1975, người Việt phải rời bỏ quê hương theo kiểu mạnh ai nấy chạy. Họ ra đi như sợ cái chết, tù đày kịp đến trước.
Hàng chục ngàn người Việt đã bỏ mạng trên biển, trong rừng, bị cưỡng hiếp. Những người vợ mất chồng, con mất cha, nhiều cá nhân bị tổn thương, biết bao câu chuyện thảm sầu của các gia đình trong một đất nước bị đày đọa bởi ý thức hệ, khoét thêm sự chia rẽ của một dân tộc.
Lịch sử của người Việt không thể 'mất trí nhớ' về "thuyền nhân". Lịch sử ghi lại để thấy đau thương của một dân tộc. Không quên để tương lai tránh được. Không nên 'rửa sạch' lịch sử bằng ý thức chính trị.
Lịch sử càng không thể lên án những người phải rời bỏ quê hương ra đi để được sống.
Nghèo đi bán sức lao động, giàu đi tìm sự an toàn
Việt Nam giờ đây không còn đối mặt với cái đói quay quắt nhưng vì đâu người Việt vẫn tiếp tục ra đi?
Người nghèo dành độ tuổi sung sức nhất ra đi bán sức lao động xứ người, mong tích góp để có tiền trả nợ, chữa bệnh, xây nhà, tích lũy chút vốn để con cái học hành, cho tương lai… Rất nhiều người Việt chọn cách sống bên ngoài luật pháp ở nước ngoài, đối mặt với nhiều nỗi sợ để kiếm tiền.
Vẫn còn nhiều người Việt bỏ mạng trên đường, ở công trường, trong chỗ làm... nơi xứ người.
Cuối 2019, 39 người Việt bỏ mạng trên đường đến Anh tại hạt Essex, gây chấn động thế giới. Mới tháng 6 vừa qua, tin tức nói cảnh sát Anh phát hiện ra bốn người Việt chết cháy trong khu nhà kho ở Oldgam, rồi có tin người Việt làm việc như nô lệ tại Campuchia… Còn bao nhiêu số phận khác chưa được phơi bày ra. Thật xót xa!
Các thành tích mà đài báo Việt Nam luôn đăng tải xem ra không giải thích được lý do người dân bỏ đi.
Một đất nước có tốc độ tăng trưởng kinh tế thuộc hàng đầu thế giới mà người dân chưa thể an tâm sống trong tổ quốc mình thì làm sao thành hổ, thành rồng?
Một đất nước tăng trưởng kinh tế cao, giàu văn hóa… mà phụ nữ cứ mong được lấy chồng nước ngoài để thoát khỏi Việt Nam, trong các cuộc hôn nhân vắng tình yêu.
Trong khi đó, người có điều kiện cho con tỵ nạn giáo dục, y tế, phúc lợi xã hội...
Người có khả năng kiếm tiền tại Việt Nam, nhưng lại tiêu xài ở nước ngoài. Họ trở thành khách hàng của nền giáo dục Anh, Mỹ, Úc, Singapore…
Nền giáo dục Việt Nam không hưởng lợi từ những người đầu tư lớn cho việc học của con cái.
Có phải đây là lý do? Giáo dục Việt Nam nặng chính trị, yếu chuyên môn, không dạy người học phát triển toàn diện… để ngay cả người trong hệ thống vẫn không tin. Họ cho con cái thoát khỏi khi có cơ hội bằng trường quốc tế, du học.
Nền giáo dục nhiều khiếm khuyết, nửa quốc dân (bởi phải đóng tiền), không được đầu tư đủ dường như chỉ dành cho người nghèo.
Các lĩnh vực khác cũng trong tình cảnh tương tự. Người khá giả không tiêu tiền trong nước để kích thích sự phát triển. Không ít người Việt giàu có đối xử với đất nước mình như thực dân.
Mốt thời thượng của giới có tiền tại Việt Nam là đầu tư ở các nước dân chủ. Họ đầu tư cho sự an toàn hơn kinh doanh thật sự. Tôi đã thấy, đã chứng kiến vô số câu chuyện đầu tư kiểu này từ khi còn ở Việt Nam đến khi sang Mỹ.
Nhưng liệu chúng ta có thể trách họ được chăng? Bởi nhu cầu của họ chính quyền không đáp ứng được. Người dân đã thấy kết cục của các nền độc tài trên thế giới, nên lo lắng thiếu an toàn trong tương lai trên tổ quốc mình cũng là điều chính đáng.
Sự ổn định của Việt Nam do nhu cầu dân chủ, nhân quyền bị chính quyền gạt ra khỏi cuộc sống của công dân.
Và người ta cứ ra đi vì khó được sống tử tế trên quê hương. Cùng lúc, có quá nhiều lý do để người Việt hy vọng tốt hơn đang ở bên ngoài tổ quốc.
Vận mệnh dân tộc rồi sẽ về đâu?
22 tháng 9 2022
Võ Ngọc Ánh
Nguồn: BBC Tiếng Việt
Đăng ngày 20 tháng 12.2022