Chị tôi
Nguyễn Văn Phiên
Biết bao nhiêu văn chương,thơ nhạc với tựa đề "Chị tôi" của những nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ tên tuổi... nhưng tôi chỉ muốn nói đến người chị bình thường như những người chị trong những gia đình khác...
Gia đình tôi có rất nhiều anh chị em bởi vì ba tôi có đến hai bà vợ, đều là chị em ruột. Tôi là con đầu của bà thứ nhì, tôi kêu bằng Dì, còn chị của Dì tôi kêu bằng Mạ.
Chị Sen là con của Mạ và là người chị độc nhất của tôi, lúc còn nhỏ chúng tôi chơi đùa với nhau rất thân thiết, nào là nhảy lò cò, chơi trốn tìm, oảnh tù tì, bắn súng giả...
Có lần chị chứng kiến bạn của ba tôi tới chơi, lúc ra về thì ôm tôi và lì xì cho tôi vài đồng nên chị tôi có sáng kiến bắt tôi phải ló mặt, ngửa tay xin tiền những người bạn của ba tôi khi họ đến nhà chơi. Cách "làm ăn" đó trót lọt vài lần thì ba tôi biết được, ông tức giận lấy chổi lông gà quất cho mỗi đứa mấy roi và bắt quì gối hơn một tiếng đồng hồ...
Ba Mạ tôi thường đi Hà Nội,Hải Phòng để buôn bán làm ăn,nhất là trao đổi hàng hóa địa phương, như đổi gạo lấy thuốc lào, cau khô... rồi không biết ba tôi nghe theo lời ai bèn gởi chị Sen vô một trường nội trú ở Hà Nội để học. Có lẽ quá bận rộn làm ăn nên không có thì giờ săn sóc chị tôi.
Đùng một cái Hiệp định Genève được ký kết vào ngày 20 tháng 7 năm 1954, chia cắt Việt Nam làm hai... người dân hai miền có 300 ngày để chọn nơi mình muốn sinh sống...
Và cuộc di cư vĩ đại trong lịch sử VN bắt đầu, ngoài Bắc dân chúng lũ lượt gánh gồng bương bả vào Nam lánh nạn, họ theo những chuyến tàu do Pháp và Mỹ tổ chức... trong khi đó ba tôi mãi luýnh quýnh với cơ sở làm ăn mà quên đi chị tôi vẫn còn trong nội trú khi thời hạn di cư đã quá hạn. Cũng từ đó tôi không gặp chị tôi cho đến sau 1975.
Cuộc chiến tranh tương tàn giữa hai miền bắt đầu và kéo dài hơn 20 năm đã cướp đi sinh mạng của cả hàng triệu người và để lại hậu quả rất nặng nề, kéo dài nhiều thế hệ. Hãy tưởng tượng chị tôi tham gia quân đội miền Bắc còn tôi đi lính ở miền Nam, hai chị em lại phải cầm súng bắn nhau để bảo vệ, để giải phóng quê hương ?
Khi tôi còn ở trung hoc, tôi đến nhà bạn chơi và thấy bạn mình có những người chị tuyệt vời luôn gần gủi em mình, dễ dàng thấu hiểu và chia sẻ mọi thứ với em mình, tôi chỉ ước ao có được người chị như vậy nhưng chị tôi ở xa quá, bên kia vĩ tuyến... tôi trông mong chiến tranh chấm dứt để được gặp lại người chị yêu quý ngày nào.
Nhưng rồi việc gì đến phải đến, chiến tranh đã chấm dứt. Sau 1975 gia đình tôi làm mọi cách để liên lạc được với chị tôi, nhất là ba tôi, ông ân hận vì đã để đứa con gái của mình ở lại ngoài Bắc hơn 20 năm qua.
Khi tôi được biết chị tôi là một nghệ sĩ ca múa nhưng không biết thuộc đoàn hát nào, ngành nào, tôi quyết tâm tìm cho được câu trả lời.
Được tin Đoàn ca múa Hà Nội đã đến TP HCM để trình diễn và đoàn đang cư trú ở Ambassador Hotel, tôi tới chỗ đó ngay lập tức. Gặp ai bước ra từ hotel là tôi hỏi ngay:
- Anh có biết nghệ sĩ Tuyết Nga ở đoàn nào không?
Ai cũng lắc đầu nhưng may quá tôi thấy một người bước ra tôi nhận ra ngay là ca sĩ Trọng Nghĩa, anh vừa mới xuất hiện trên TV tối hôm qua. Tôi hỏi ngay:
- Xin lỗi anh là Trọng Nghĩa ở đoàn ca múa Hà Nội ?
- Vâng đúng rồi tôi là Trọng Nghĩa đây...
- Tôi đi tìm người chị là nghệ sĩ Tuyết Nga, anh có biết chị tôi ở đoàn nào không?
- Ô, Tuyết Nga rất nổi tiếng, chị ấy thuộc Đoàn Chèo Hà Nội... Sẽ vào đây trình diễn trong tháng tới...
Tôi mừng quá vội vàng về báo tin cho gia đình biết.
Tôi vốn thích dân ca và các nhạc cụ cổ truyền Việt Nam nên cố gắng tìm hiểu về ngành Chèo cổ của miền Bắc cũng như Cải lương của miền Nam.
Nhà hát Chèo Hà Nội, tiền thân từ đoàn Lạc Việt (sau đổi thành Kim Lan), hình thành khi Chèo đã là một môn nghệ thuật chuyên nghiệp, đã chịu ảnh hưởng của Kịch nói phương Tây, diễn trong rạp, bán vé cho người xem. Từ đó cho đến ngày nay, chèo Hà Nội vẫn nổi danh là nơi quy tụ những tinh hoa của ngành chèo đất Bắc.
Vở Chèo: "Quan Âm Thị Kính"
Thế hệ diễn viên thứ hai của Nhà hát chính là lứa học trò xuất sắc của các nghệ sĩ thế hệ đầu và họ đã thành danh trên sân khấu chèo vào những năm 65-80. Đó là Nghệ Sĩ Thanh Trầm , Quý Bôn, Xuân Quân, Kim Khánh, Thanh Chức, Văn Chính, Huy Hoàng, Minh Tiếp, Duy Tân,TUYẾT NGA, Ngọc Bích, Minh Toan, Bích Nhuần, Mạnh Phóng, Thanh Tâm, Minh Nguyệt, Ngọc Chung, Phan Hồ… Thế hệ này gắn với những vở diễn nổi tiếng: Cô Son, Quan Âm Thị Kính, Phạm Ngũ Lão…
Chị Tuyết Nga - Ở nhà chúng tôi thường gọi là "chị Sen"
Vài tháng sau thì chị tôi đến TP HCM để trinh diễn và gia đình tôi quá xúc động được gặp lại chị, ai cũng khóc nhất là Mạ tôi, xa đứa con gái mấy chục năm rồi...
Chị tâm sự với tôi về đời sống của chị ở ngoài Bắc, chị nói bằng một giọng nghẹn ngào chị đã từng đi "hiến máu" để có tiền nuôi thân. Rồi chị lấy trong ví ra một tấm hình rồi khoe với tôi:
- Chị có chụp hình với chị Chên đó...
Tôi không biết chị nói gì nhưng sau khi xem hình mới biết đó là Jane Fonda. Bà là một trong những diễn viên Mỹ tiên phong trong phong trào phản đối Chiến tranh Việt Nam có sự tham gia của Hoa Kỳ và từng có mặt tại Hà Nội để bày tỏ sự phản chiến trong giai đoạn Không quân Hoa Kỳ đang mở chiến dịch ném bom dữ dội vào thành phố này. Khi Hoa Kỳ đang phát động chiến dịch ném bom, Jane Fonda đã một mình đến Việt Nam và lưu trú tại khách sạn Thống Nhất (nay là khách sạn Sofitel Legend Metropole Hà Nội). Hai tuần ở Việt Nam, Jane Fonda đã đi thăm Bệnh viện Bạch Mai, khu Trương Định, nhà trẻ 20/10, một số trận địa pháo của phía Việt Nam... Sau này Fonda đã nhiều lần thừa nhận sai lầm và xin lỗi các cựu chiến binh Mỹ về bức hình chụp bà ngồi trên nòng súng phòng không của quân đội Bắc Việt trong chuyến thăm Hà Nội đầy tranh cãi của bà.
Tôi tình nguyện đưa chị tôi đi một vòng thăm Sài Gòn, tội cho chiếc xe Honda PC quá, hai chị em "có da có thịt" nên xe cứ bị xẹp lốp hoài... Lần đầu tiên thấy Sài Gòn, chị tôi đã đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác, hình như nó hoàn toàn sai lạc với những điều chị đã được học tập trước khi vào đây. Sự phồn vinh của "hòn ngọc viễn đông" là thật chứ không giả tạo.
Sau chuyến trình diễn ở TP HCM, chị tôi đã tìm mọi cách để vào Nam để đoàn tụ gia đình và sinh sống. Vài năm sau đó tôi lại phải xa chị tôi, lần nầy chính tôi là người ra đi.
Bao nhiêu năm qua đời sống của chị tôi vẫn nghèo, làm nghệ thuật có mấy ai trở nên giàu có, tôi càng thấy thương chị hơn, người nghệ sĩ tài hoa nhưng lắm gian truân.
Mỗi người đều có số sướng, số khổ. Tôi thầm nghĩ nếu chị tôi có tên là Lưu Nga thì đỡ hơn là Tuyết Nga...
Lưu Nga cũng là một nghệ sĩ hát Chèo. Bà tên thật là Nguyễn Thị Nga, nhưng khi trở thành diễn viên kịch và nghệ sĩ hát chèo, đã lấy nghệ danh là Lưu Nga. Lưu là họ của mẹ, khi ghép lại thành Lưu Nga, bà muốn ví mình như con thiên nga lưu lạc, hoặc như ánh trăng sáng về đêm, lưu lại cho đời điều gì đó thật dịu dàng, mát mẻ. Bà cũng chính là mẹ của ca sĩ nổi danh Bằng Kiều.
Tôi viết bài này để nhớ đến chị tôi và chúc mừng sinh nhật của chị.
Nguyễn văn Phiên
Colorado 2019
Đăng ngày 15 tháng 04.2020