Binh biến của Wagner phơi bày
"trò chơi vương quyền" của Putin
Lam Giang
Mặc dù cuộc binh biến chớp nhoáng của nhóm lính đánh thuê Wagner chống lại Moscow hôm 24/6 kéo dài chưa đầy 24 giờ, nhưng nó đã phơi bày mối quan hệ "cơm chẳng lành, canh chẳng ngọt" giữa ba đối thủ nặng ký trong quân đội Nga và vở kịch "trò chơi vương quyền" của ông Putin.
- Cuộc binh biến của Wagner phản ánh ý định của ông Putin đối với Nga
- Ông Shoigu được Tổng thống Nga hết sức tín nhiệm
- Ông Gerasimov nổi tiếng với những cuộc đàn áp đẫm máu
- Ông Putin cho phép "bộ ba đấu đá"
- Tại sao "trò chơi vương quyền" bắt đầu phản tác dụng?
- Quyền lực của ông Putin đang suy yếu, báo hiệu dấu chấm hết của 'đế chế Putin'?
Ba nhân vật chính trong "trò chơi vương quyền" này gồm: ông trùm Wagner Yevgeny Prigozhin, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu và Tổng tham mưu trưởng Lực lượng vũ trang Nga Valery Gerasimov.
Cuộc binh biến của Wagner cho thấy "trò chơi vương quyền" của ông Putin đang bắt đầu thất bại. Nỗi bất an của ông Putin trong các bài phát biểu trên truyền hình và việc vội vã triển khai các hệ thống phòng thủ ở ngoại ô Moscow cho thấy quyền lực của ông đang bắt đầu vượt khỏi tầm kiểm soát. Cùng với đó, ngoại giới cũng đặt câu hỏi rằng “đế chế” của ông Putin sẽ tồn tại được bao lâu.
Bài viết dưới đây sẽ cố gắng giải mã một số tình tiết chính trong "trò chơi vương quyền" này.
Cuộc binh biến của Wagner phản ánh ý định của ông Putin đối với Nga
Khi còn trẻ, ông Prigozin là một kẻ liều lĩnh và từng ngồi tù vài năm. Nhờ quen biết với ông Putin, sau này ông đã tích lũy được khối tài sản khổng lồ và tầm ảnh hưởng to lớn. Theo đài BBC, ông Prigozin là "một kẻ dễ dãi với bạo lực, tham nhũng, và đầy tham vọng. Cuộc nổi dậy của ông là một phần của nhà nước Nga hiện đại mà Tổng thống Vladimir Putin đã xây dựng trong 24 năm qua".
Theo nhiều nguồn tin tổng hợp của các phương tiện truyền thông, ông Prigozin đến từ quê hương của ông Putin ở St. Petersburg. Khi mới 18 tuổi (1979), ông bị kết án hai năm rưỡi quản chế vì tội trộm cắp. Hai năm sau, ông bị kết án 13 năm tù về tội cướp giật và trộm cắp nhưng chỉ thụ án 9 năm.
Sau khi ra tù ở độ tuổi trung niên, ông Prigozin đã thành lập một chuỗi cửa hàng xúc xích ở St. Petersburg, và công việc kinh doanh rất phát đạt. Đến những năm 1990, ông Prigozin đã đủ sức để xây dựng những nhà hàng cao cấp, đắt đỏ ở St. Petersburg.
Vào thời điểm đó, ông Prigozin bắt đầu kết giao với tầng lớp quý tộc Nga ở St. Petersburg. Ông sở hữu nhà hàng nổi đầu tiên New Island trên một chiếc du thuyền xuôi ngược sông Neva. Ông Putin thích dùng bữa ở đó đến nỗi ngay cả sau khi trở thành Tổng thống, ông vẫn mời các nguyên thủ quốc gia nước ngoài đến đó. Vào năm 2003, ông Putin đã tổ chức sinh nhật lần thứ 51 của mình tại nhà hàng này.
Sau đó, ông Prigozin đã thành lập công ty cung cấp thực phẩm mang tên "Concord" và giành được hợp đồng cung cấp thực phẩm cho Điện Kremlin, điều này khiến ông có biệt danh là "Đầu bếp của Putin". Công ty của ông Prigozin cũng đã giành được những hợp đồng cung cấp thực phẩm béo bở từ quân đội Nga và các trường công lập.
Sau khi Nga xâm lược Ukraine và chiếm đóng Bán đảo Crimea vào năm 2014, có dấu hiệu cho thấy tổ chức lính đánh thuê Wagner, một tập đoàn quân sự tư nhân được thành lập vào năm đó, đang chiến đấu với các lực lượng Ukraine.
Ông Prigozin luôn phủ nhận mối quan hệ của mình với Wagner. Mãi đến năm 2022, khi Nga lại phát động chiến tranh xâm lược Ukraine, ông Prigozin mới chính thức thừa nhận mình là thủ lĩnh của Wagner.
Mỹ, Liên minh châu Âu và Vương Quốc Anh đều áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Wagner, nhưng Nga vẫn cho phép Wagner hoạt động bất chấp việc luật pháp nước này cấm hoạt động của lính đánh thuê.
Việc sử dụng các nhóm vũ trang tư nhân để thực hiện “các hoạt động nhạy cảm bị quốc tế chỉ trích và trừng phạt” cho phép ông Putin phủ nhận sự liên đới của chính phủ Nga, nhưng tại sao ông chủ Điện Kremlin lại chọn ông Prigozin làm lãnh đạo của Wagner?
Đài BBC trích dẫn phân tích của bà Ilya Zhegulev, một nhà báo đã nghiên cứu chi tiết về ông Prigozin, nói rằng một lý do là "ông Prgozin không bao giờ từ chối làm công việc bẩn thỉu, và danh tiếng của ông ấy không còn gì để mất". Một lý do khác là “ông Putin không thích những người có danh tiếng trong sạch vì họ khó kiểm soát. Ở góc này, ông Prigozin chính là “ứng cử viên sáng giá”.
Theo đài BBC, việc ông Prigozin trở thành ông trùm Wagner "đã trở thành con át chủ bài trong tham vọng của ông Putin nhằm khôi phục ảnh hưởng toàn cầu của Nga". Ông Prigozin cũng "thiết lập cơ sở quyền lực của riêng mình thông qua Wagner, đến mức có thể sánh ngang với giới tinh hoa quân sự của Nga”.
Ông Shoigu được Tổng thống Nga hết sức tín nhiệm
Hầu hết những thân tín của ông Putin đều “cùng quê” với ông ở St. Petersburg, nhưng ông Shoigu là một ngoại lệ. Ông đến từ một ngôi làng nhỏ ở vùng biên giới Nga - Mông Cổ xa xôi thuộc Cộng hòa Tuva.
Ông Shoigu, người chưa bao giờ phục vụ trong quân đội và không có nền tảng quân sự, bắt đầu sự nghiệp với tư cách là một công chức trước khi trở thành Bộ trưởng Bộ Phòng vệ Dân sự, Các tình huống khẩn cấp và Cứu trợ Thiên tai do Tổng thống đầu tiên của Nga là Yeltsin thành lập vào những năm 1990. Thành tựu của ông Shoigu trong công tác cứu trợ thiên tai đã giúp ông rất nhiều trong việc gây dựng hình ảnh của mình.
Vào năm 2012, khi ông Putin bắt đầu nhiệm kỳ Tổng thống thứ 3 của mình tại Điện Kremlin, ông đã bổ nhiệm ông Shoigu làm Bộ trưởng quốc phòng, khiến ông Shoigu trở thành một nhân vật nổi bật trong vòng thân cận của nhà lãnh đạo Nga nhưng trong quân đội Nga, ông Shoigu không quá nổi tiếng.
Tờ Bloomberg đưa tin, "ông Shoigu không phải là mối đe dọa chính trị đối với ông chủ Điện Kremlin" và "trong một hệ thống mà lòng trung thành được coi trọng hơn năng lực hay lập trường chính trị, sự đáng tin cậy của ông Shoigu là lý do khiến ông Putin ngần ngại sa thải ông".
Ông Gerasimov nổi tiếng với những cuộc đàn áp đẫm máu
Ông Gerasimov là một quân nhân chuyên nghiệp đã làm nên cơ nghiệp của mình trong quân đội Nga. Ông trở nên nổi tiếng vào cuối những năm 1990 trong cuộc đàn áp đẫm máu quân nổi dậy ở Chechnya, sau đó thăng tiến lên vị trí Thứ trưởng thứ nhất Bộ Quốc phòng Nga.
Vài ngày sau khi ông Shoigu đảm nhiệm chức Bộ trưởng Quốc phòng, ông Gerasimov được ông Putin bổ nhiệm làm Tổng tham mưu trưởng Lực lượng vũ trang Nga. Năm 2013, ông Gerasimov xuất bản một bài báo về chiến tranh hỗn hợp, với tiêu đề "Học thuyết quân sự Gerasimov". Ông Gerasimov khi đó được coi là nhà tư tưởng quân sự Nga.
Ông Gerasimov đã giám sát một số động thái quân sự tàn bạo nhất của ông Putin, từ cuộc chiếm đóng Bán đảo Crimea năm 2014 cho đến chiến dịch tàn bạo của Nga ở Syria năm 2015.
Vào tháng 1, ông Putin đã trao cho ông Gerasimov trọng trách làm tổng chỉ huy phụ trách chiến dịch quân sự tại Ukraine. Nhưng với việc quân đội Nga chịu tổn thất nặng nề ở Ukraine, uy tín của ông Gerasimov đã bị tổn hại đáng kể.
Ông Putin cho phép "bộ ba đấu đá"
Khi địa vị ngày càng lớn mạnh, ông Prigozin đã mạnh miệng hơn trong việc chỉ trích ông Shoigu và ông Gerasimov, và ông Putin đã dung thứ cho ông Prigozin.
Đài BBC cho biết: "Phong cách của Tổng thống Putin là để mối hận thù lan rộng, và ông ấy từ lâu đã cho phép các trung tâm quyền lực khác nhau tranh giành sức ảnh hưởng. Nhà lãnh đạo Nga tin rằng điều này sẽ ngăn cản một trong hai phe chiếm được sự ủng hộ nhằm trực tiếp thách thức chiếc ghế quyền lực của mình”.
Trong hệ thống của ông Putin, ông Shoigu bị kiềm chế bởi ông Prigozin, người có thể lôi kéo những các binh sĩ đặc biệt tinh nhuệ từ quân đội chính quy với mức lương hậu hĩnh, và Wagner cũng bị ràng buộc bởi quân đội Nga, vốn phải phụ thuộc vào Bộ Quốc phòng Nga để có vũ khí và đạn dược.
Ông Putin đứng trên đỉnh của kim tự tháp này, di chuyển các quân cờ trên bàn cờ như một bậc thầy cờ vua để kiểm soát cấu trúc quyền lực của mình.
Hơn nữa, ông Prigozin cũng rất thận trọng khi không chỉ trích trực tiếp ông Putin, thay vào đó ông cho rằng việc Nga bại trận trong cuộc chiến Ukraine là kết quả của việc ông Shoigu và ông Gerasimov đã "lừa dối ông Putin".
Đối với ông chủ Điện Kremlin, việc đổ lỗi cho cấp dưới về sự thất bại của "chiến dịch quân sự" sẽ làm hoen ố danh tiếng của chính ông.
Nhưng trong những tháng gần đây, chiến thuật 'trò chơi vương quyền' của ông Putin dường như đã đi chệch hướng.
Tại sao "trò chơi vương quyền" bắt đầu phản tác dụng?
Đầu năm nay, khi lực lượng của Wagner đánh chiếm Bakhmut, một thị trấn then chốt ở miền đông Ukraine, ông Prigozin nghi ngờ Bộ Quốc phòng Nga đã giữ lại số đạn dược mà lẽ ra họ phải cung cấp cho Wagner. Vì lý do này, ông trùm Wagner đã đăng nhiều video lên mạng xã hội lăng mạ ông Shoigu và ông Gerasimov, đồng thời đe dọa rút quân khỏi chiến tuyến Bakhmut để gây sức ép với Moscow.
Ông Shoigu sau đó đã tiết lộ một đề xuất vào ngày 10/6, nói rằng "quân tình nguyện" sẽ buộc phải ký hợp đồng trực tiếp với Bộ Quốc phòng Nga, và hạn chót là ngày 1/7.
Kế hoạch không đề cập trực tiếp đến Wagner, nhưng động thái này được nhiều người coi là ý đồ của ông Shoigu nhằm làm suy yếu vĩnh viễn ảnh hưởng của ông Prigozin. Điều này ngay lập tức khiến ông Prigozin nổi giận và thẳng thừng từ chối mệnh lệnh.
Tuy nhiên, nhà lãnh đạo Nga lại bày tỏ sự ủng hộ đối với kế hoạch của ông Shoigu.
Giới quan sát cho rằng ông Prigozin đã bắt đầu lên kế hoạch cho cuộc binh biến từ thời điểm đó. Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh Mỹ (ISW), ông Prigozin rất có thể đang đánh cược rằng tấn công Bộ Quốc phòng Nga là cách duy nhất để ông bảo tồn Tập đoàn Wagner như một lực lượng vũ trang độc lập.
Nhiều phương tiện truyền thông Mỹ cũng đưa tin rằng sau khi phân tích các hành tung của Wagner vào khoảng thời gian này, các quan chức tình báo Mỹ đã thông báo cho chính quyền ông Biden rằng ông Prigozin đang lên kế hoạch "phản quốc".
Trong một đoạn video được đăng tải trên mạng xã hội, ông Prigozin đã giận dữ cáo buộc Bộ Quốc phòng Nga lừa dối công chúng Nga, lừa dối Tổng thống Putin và vạch trần những lý do của họ về việc xâm lược Ukraine (chống lại sự bành trướng của NATO và xóa sổ vết tích của Đức quốc xã) là hoàn toàn hư cấu. Ông Prigozin còn chỉ trích việc Bộ Quốc phòng Nga đã khơi mào cuộc xung đột để Bộ trưởng Shoigu được phong hàm Nguyên soái.
Quyền lực của ông Putin đang suy yếu, báo hiệu dấu chấm hết của 'đế chế Putin'?
Mặc dù cuộc nổi loạn của Wagner đã kết thúc một cách chóng vánh và ông Prigozin cũng được cho là đã phải sống lưu vong ở Belarus vào ngày 27/6, ông Shoigu và ông Gerasimov cũng đã loại bỏ được một mối đe dọa lớn đối với quyền lực của họ, nhưng các điều kiện kích hoạt cuộc nổi dậy của ông Prigozin vẫn tồn tại ở Nga và dư chấn của cuộc binh biến vẫn còn.
Đài BBC đưa tin, hiện có khoảng 10 công ty quân sự tư nhân tương tự như Wagner ở Nga. Các công ty này đều thuộc sở hữu của các quan chức an ninh, các đại gia dầu mỏ và các nhà tài phiệt Nga.
Bộ Ngoại giao Mỹ tuyên bố rằng bản thân ông Shoigu sở hữu một công ty quân sự tư nhân có tên "Patriot", được cho là do các cựu quân nhân và Tổng cục Tình báo của Bộ Tổng tham mưu Lực lượng Vũ trang Liên bang Nga (GRU) thành lập. Công ty này cũng hoạt động ở Ukraine và cạnh tranh trực tiếp với Wagner.
Theo bà Olga Lautman, một thành viên cấp cao tại Trung tâm Phân tích Chính sách Châu Âu (CEPA), việc ông Prigozin dễ dàng tiếp cận Moscow sẽ “tiếp thêm dũng khí cho các nhà cách mạng khác ở Nga”.
Bà nói với tờ The Hill: "Đây mới chỉ là sự khởi đầu của sự hỗn loạn ở Nga”.
Giới quan sát nhận định rằng vị Tổng thống Nga xuất thân từ KGB ban đầu dự tính đảm bảo quyền lực của mình bằng cách kiểm soát nhiều cơ quan, ban ngành, nhưng quyền lực của ông vừa trải qua một thử thách khá cam go từ tổ chức do chính ông gây dựng. Và đây có thể mới chỉ là “phát súng” đầu tiên.
Bà Anna Arutunyan, chuyên gia về chính trị Nga tại Trung tâm Wilson, cũng nói với tờ The Hill rằng quyền lực của ông Putin đã "suy yếu nghiêm trọng" sau cuộc binh biến của Wagner.
Bà Arutunyan dự đoán đây có thể là khởi đầu cho sự kết thúc vai trò lãnh đạo của ông Putin và cuộc binh biến đặc biệt đáng lo ngại đối với nhà lãnh đạo Nga vì nó phơi bày sự thật rằng ông đã mất quyền kiểm soát đối với giới tinh hoa của đất nước này.
Bà nói: “Ông Putin phụ thuộc vào các doanh nhân và các chủ thể phi nhà nước, và ông ta nghĩ rằng mình có thể kiểm soát được họ. Khi xung đột nảy sinh, ông lùi lại một bước và tin rằng họ có thể tự giải quyết mọi việc. Nhưng [thực tế là] họ không thể tự mình tìm ra giải pháp”.
29/06/2023
Lam Giang tổng hợp
https://www.ntdvn.net/the-gioi/binh-bien-cua-wagner
Đăng ngày 12 tháng 07.2023