Một câu chuyện khác

về tấm ảnh “Em bé napalm”

Ngọc Vinh


Vào lúc xảy ra sự kiện, có nhiều người chụp ảnh chứ không phải chỉ Nick Út (Getty Images)

Tác phẩm ảnh báo chí “Em bé napalm” được chụp năm 1972 tại Trảng Bàng (Tây Ninh, Việt Nam) đã mang lại cho hãng tin AP giải Pulizter danh giá. Nó được gắn với tên tuổi của Nick Út, người trước đó hoàn toàn vô danh.
Khi gởi tấm ảnh đó về tổng hành dinh hãng AP, trưởng văn phòng AP tại Sài Gòn Horst Faas không nghĩ rằng nó sẽ được trao giải.

CUỘC GẶP TÌNH CỜ
Tôi gặp anh Carl Robinson, 80 tuổi, trong một chuyến du lịch cùng nhau ở vùng núi Tây Bắc vào Tháng Chín 2022. Chuyến đi này do một người bạn của tôi là nhà du khảo Đoàn Kim Trang tổ chức. Carl Robinson từng làm cho hãng tin AP tại Sài Gòn từ năm 1968 đến năm 1975. Anh cưới một người vợ Việt Nam trong thời gian làm việc ở đây.
Carl Robinson hỏi tôi, liệu tôi có muốn khám phá sự thật về một anh hùng hay không (anh dùng từ “hero”). Tôi hỏi ai và chuyện gì, anh trả lời là Nick Út cùng với tấm ảnh “Em bé napalm”. Sau khi biết được câu chuyện, tôi thấy đây là một vấn đề khó gặm. Lật tẩy một huyền thoại đã được lịch sử nhiếp ảnh báo chí thừa nhận cách đây hơn nửa thế kỷ, khi mọi vật chứng và nhiều nhân chứng đã mất?
Thế nhưng là một nhà báo, tôi không thể bỏ qua câu chuyện này mà không ghi ra đây để hầu mọi người.

NHÂN CHỨNG SỐ MỘT
Dĩ nhiên đó là Carl Robinson, người nghĩ rằng, lương tâm không yên ổn nếu trước khi chết không nói ra được sự thật đã ám ảnh ông, kể từ khi tấm ảnh “Em bé napalm” được hưởng mọi vinh quang của nó cùng với Nick Út.

Tấm ảnh này đã góp phần kết thúc một cuộc chiến lớn nhất nửa sau thế kỷ 20, được vinh danh là số một trong 10 tấm ảnh báo chí mọi thời đại. Người chụp nó đã được gặp những nhân vật quyền quý nhất của thế giới này, từ các tổng thống cho đến Đức Giáo hoàng, được dự những buổi lễ vinh thân trang trọng nhất…
Nhưng sự thật, theo Carl Robinson, Nick Út không phải tác giả của tấm ảnh, dù anh cũng có mặt tác nghiệp tại Trảng Bàng thời điểm bé Kim Phúc chạy ra từ một xóm đạo bị thả bom napalm với nhiều vết phỏng trên người.


Anh Đặng Văn Huân, nhân viên phụ trách phòng tối của AP tại Sài Gòn, người từng khẳng định với Carl Robinson tấm ảnh “Em bé Napalm” là của Huỳnh Văn Nghệ. Trong ảnh Nick Út đứng phía sau (Facebook Ngọc Vinh)

Hôm ấy, có nhiều phóng viên các hãng chứ không chỉ Nick Út của AP.

1) Những phân tích của Carl Robinson cho thấy, từ góc đứng của mình, Nick Út không thể chụp được tấm ảnh “Em bé napalm” mà là một người khác.
2) Là biên tập viên ảnh, Carl Robinson đã trình tấm ảnh đó cho người phụ trách văn phòng AP tại Sài Gòn là Horst Faas. Anh biết rõ tấm ảnh đó do một người khác chụp nhưng không hiểu sao Horst Faas lại ra lệnh ghi tên tác giả là Nick Út khi gởi nó đi.
3) Cuốn phim chứa tấm ảnh ấy được hãng AP tại Sài Gòn mua lại của một phóng viên ảnh tự do làm cho hãng NBC. Cuốn phim nào mua của ai được nhân viên AP ghi sổ cẩn thận cũng như đề tên người đó trên cuốn phim.
4) Theo Carl Robinson, có hai nhân chứng quan trọng biết rõ tác giả tấm ảnh là người phụ trách phòng tối và nhân viên ghi sổ phim ngày ấy nhưng giờ đã lên thiên đàng.
5) Theo Carl, sở dĩ Horst Faas yêu cầu nhân viên dưới quyền ghi tên Nick Út là tác giả vì Nick Út là nhân viên của hãng AP, thêm nữa, Horst Faas làm vậy vì ông nợ ơn cái chết của người bạn thân – cũng là anh ruột của Nick Út – tên là Huỳnh Thành Mỹ, phóng viên ảnh của AP đã tử trận trước đó trên chiến trường. Nick Út được tuyển vào AP cũng vì hãng tin này muốn trả ơn cho Huỳnh Thành Mỹ (riêng chi tiết trả ơn này, tôi được chính Nick Út kể cho nghe khi gặp anh viết bài vào năm 2000).

Khi tấm ảnh “Em bé napalm” đoạt giải Pulitzer, tại sao Carl Robinson cùng các cộng sự của ông không lên tiếng đính chính về tác giả thật sự của tấm ảnh mà phải đợi đến 50 năm sau mới tìm cách phơi bày sự thật này ra với công chúng?
Carl cho rằng, lúc ấy, danh tiếng và sự ảnh hưởng của tấm ảnh quá lớn đối với công chúng toàn thế giới. Không chỉ Nick Út mà cả hãng AP đều được hào quang của tấm ảnh chiếu rọi, họ không muốn bất kỳ một sự rủi ro nào có thể xảy đến cho tấm ảnh. Bản thân Carl Robinson biết chắc mình sẽ bị đuổi việc nếu lên tiếng về tác giả thật sự của nó, trong khi anh cần việc làm và một vợ cùng ba con nhỏ đang sống bằng tiền lương của anh.
Cho nên Carl Robinson đã im lặng. Những người khác dưới quyền Horst Faas cũng im lặng dù người ta xì xào sau lưng ông ấy.

image.png
Nick Út và bà Kim Phúc (“Em bé napalm”) đến Vatican diện kiến Đức Giáo Hoàng ngày 11 Tháng Năm 2022 (ảnh: Alessandra Benedetti – Corbis/Corbis via Getty Images)

ĐI TÌM NHÂN CHỨNG CUỐI CÙNG
Muốn dựng lại câu chuyện, một mình Carl Robinson là không đủ, cần một nhân chứng quan trọng nhất là người chụp tấm ảnh đó, người mà văn phòng AP tại thời điểm đó ai cũng biết là ai nhưng không biết hiện giờ đang ở đâu, còn sống hay đã chết?
Anh ta chính là chìa khóa của câu chuyện và cũng là nhân chúng cuối cùng, nhưng mọi tìm kiếm nát óc đều vô vọng, ngay cả Carl Robinson cũng chỉ biết anh ta có một cái tên duy nhất là Nghệ. Không họ, không chữ lót. Làm sao tìm ra anh ta sau nửa thế kỷ vật đổi sao dời không biết sống chết ra sao?
Đó là khi tôi được nhờ vả.

Carl Robinson theo dõi Facebook của tôi và biết rằng nó có thể ảnh hưởng đến việc tìm kiếm thông tin một cá nhân. Anh đưa cho tôi vài tấm ảnh mơ hồ không rõ mặt mũi của Nghệ tại thời điểm Mỹ ném bom napalm tại Trảng Bàng và Kim Phúc chạy ra.
Tôi đăng các tấm ảnh đó lên trang Facebook cá nhân mình (“Vinh Râu”) cùng chú thích những đặc điểm cần thiết để tìm kiếm. Thật là kỳ diệu, vài tuần sau, qua nhiều đầu mối bạn Facebook từ Việt Nam và Mỹ, anh Nghệ đã điện thoại cho tôi và bảo rằng anh ta chính là người tôi tìm kiếm.

Họ tên đầy đủ của anh là Huỳnh Văn Nghệ hay còn gọi là David Nghệ (tên Mỹ). Khi biết được mục đích tìm kiếm của tôi anh liền nói ngay, chính anh là người chụp tấm ảnh “Em bé napalm”. Nhận được điện thoại, tôi lập tức lên đường đi Vĩnh Long để gặp anh Nghệ. Anh từ Mỹ về đây được một tháng.


Anh Huỳnh Văn Nghệ cùng tác giả Ngọc Vinh tại Vĩnh Long hôm nay (Facebook Ngọc Vinh)

Huỳnh Văn Nghệ qua Mỹ trước ngày 30 Tháng Tư 1975 và làm cho một hãng ảnh ở Hollywood. Anh sinh năm 1937 (86 tuổi). Thời điểm chụp tấm ảnh “Em bé napalm”, Nghệ đang làm cho hãng NBC (Mỹ) tại Sài Gòn. Anh chính là người lái xe chở cả đoàn quay phim của NBC lên điểm có bom nổ tại Trảng Bàng.
Theo lời Nghệ, sau khi về Sài Gòn, anh mang phim chụp Kim Phúc đến văn phòng AP để bán. Trưởng văn phòng Horst Faas trực tiếp nhận phim và trả anh 20 USD. Sau khi rửa ảnh xong, Horst Faas tặng cho Nghệ tấm ảnh “Em bé napalm” cùng bốn cuộn phim mới. Nghệ kể rằng ông mang tấm ảnh về nhà để trên đầu tủ lạnh nhưng vợ ông thấy hình ảnh em bé lõa lồ nên đem vứt sọt rác.
Sau khi tấm ảnh được giải, những người quen với Nghệ trong văn phòng AP xúi ông lên tiếng để giành tấm ảnh cho mình, nhưng ông đã im lặng. Tôi hỏi tại sao im lặng, ông bảo, vì đó là số phận của ông.
Horst Faas, người duy nhất có thể thay đổi tên tác giả trên tấm ảnh “Em bé napalm”, đã không hề lên tiếng về vấn đề này. Về sau, ông chỉ viết một bài báo kể lại việc ông đã dũng cảm như thế nào khi chọn tấm ảnh lõa lồ của một cô bé để gởi đi.


Tác giả cùng vợ chồng Carl Robinson (Facebook Ngọc Vinh)

Horst Faas cũng là một phóng viên ảnh chiến trường nổi tiếng. Ông được hai giải Pulitzer, trong đó có một giải về ảnh chiến tranh Việt Nam năm 1965. Giờ ông đã ra người thiên cổ và mang sự thật xuống mồ.
Tôi không tin Carl Robinson có thể thêu dệt ra câu chuyện này, và tôi cũng không tin Huỳnh Văn Nghệ có thể dối trá đến mức quàng xiên thừa nhận một tấm ảnh không phải của mình. Và tôi cũng không đủ dữ liệu để cho rằng Nick Út không phải là người chụp tấm ảnh “Em bé Napalm”.

Liệu hai nhân chứng Carl Robinson và Huỳnh Văn Nghệ với những lời thú nhận muộn màng của họ cùng những vật chứng liên quan có đủ sức để lật tẩy một huyền thoại được lịch sử nhiếp ảnh xác lập đúng nửa thế kỷ qua?
Sự thật đang nằm trong tay Nick Út.
Theo tôi biết, có một đoàn phim người Mỹ, thông qua Carl Robinson, đang đào bới vấn đề này, không biết kết quả sẽ ra sao.

Sài Gòn, 15 tháng 5.2023
Ngọc Vinh

* Tác giả là cựu phóng viên báo Tuổi Trẻ. Bài viết trên đã đăng trên trang FB cá nhân của tác giả.

https://saigonnhonews.com/nhin-lai-lich-su/

Đăng ngày 20 tháng 05.2023